Alisfrøði er um okkara royndir at skilja heimin á ein skipaðan hátt gjøgnum hypotesur, royndir og eygleiðing. Alisfrøði er okkara roynd at gera yvirskipaðar tulkingar og frágreiðingar av hugtøkum og tilgongdum í náttúru og í sambandi við tøkni.

Fakið er ítøkiligt og verkligt, og tað tekur støði í tí, vit uppliva rundan um okkum. Í fakinunum verða royndir gjørdar, og ástøðiligi parturin verður høgt raðfestur. Dentur verður lagdur á at nýta fakligar myndlar, hugtøk og arbeiðshættir.

Lærugreinin gevur næminginum førleikar at skilja tann náttúruvísindiliga arbeiðsháttin og síggja leiklutin hjá náttúrufrøðini sum týðandi part av okkara heimsfatan.

Endamálið við undirvísingini í alisfrøði á A stigi er,

• at næmingurin fær eina skipaða fatan av umheiminum, ið byggir á tær hypotesur, royndir og eygleiðingar, sum menniskjan higartil hevur gjørt sær
• at næmingurin skilur tann týdning, náttúruvísingaligir arbeiðshættir og myndlahugtøk hava havt fyri tøknifrøðiligu menningina, mentanina og samfelagið sum heild
• at næmingurin fær eina fatan av, hvussu náttúruvísingaligi hugsanarhátturin er grundarlag undir allari nútíðar tøknifrøði
• at næmingurin skilur alisfrøðiligar meginreglur og hugtøk
• at næmingurin ognar sær førleikar í at nýta alisfrøðiligan hugsanarhátt og háttaløg, tá ið ástøðiligir og verkligir spurningar og greiðslumál av alisfrøðiligum slag verða svaraði
• myndlar kunnu nýtast sum amboð í sambandi við, at alisfrøðilig fyribrigdi og tilgongdir verða lýst kvalitativt og kvantitativt, umframt førleikar at nýta einfaldar myndlar at lýsa ymisk alisfrøðilig fyribrigdi
• at næmingurin ognar sær ítøkiliga vitan um náttúruvísindaligar tulkingar av heiminum kring hann
• at næmingurin evnar at lýsa og fremja einfaldar alisfrøðiligar royndir, m.a. at seta fram og falsifisera einfaldar hypotesur, og á tann hátt styrkja sína fatan av samspælinum, ið er millum praktiskar royndir og vísindalig ástøði
• at næmingurin arbeiðir við innihald og próvførslu í tøkni-náttúruvísingaligum tekstum, sum hann grundar yvir, við tí endamáli at ogna sær fakligar førleikar sjálvstøðugt at nýta alisfrøðisliga vitan og tøkni, og evnar at miðla hesa vitan til ávísan málbólk
• at næmingurin fær at síggja ítøkilig dømi um viðkomandi tøkni-náttúrufaklig greiðsluevni í sambandi við vísindi, menning og framleiðslu, har alisfrøðin hevur ein týðandi leiklut í sjálvari loysnini
• at næmingurin ognar sær fakligar førleikar, so hann gerst førur fyri at luttaka í samfelagskjakinum um mál, ið eru av alisfrøðiligum slag
• at næmingurin evnar at virka og bera seg at á skynsaman hátt bæði staðbundið og í alheims høpi í málum av alisfrøðiligum slag
• at næmingurin fær innlit í alisfrøðiligu meginreglurnar og hugtøkini
• at greiðsluevnini verða vald soleiðis, at tey megna at geva næminginum innlit í teir alisfrøðiligu og tøkniligu tættir, ið eru partur av málinum um burðardygga menning.

Undirvísingin í alisfrøði á A stigi, 3 ára undirvísing, fevnir um 325 klokkutímar.

Fakliga innihaldið í lærugreinini er lutað sundur í kjarnaøki og ískoytisøki. Kjarnaøki eru kravd øki, ið fevna um umleið 80% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum velja í felag. Ískoytisøki fevna um umleið 20% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Næmingurin fer til skrivliga próvtøku í kjarnaøkjunum og munnliga próvtøku bæði í kjarnaøkjunum og ískoytisøkjum.

Kjarnaøki

Kjarnaøkini í alisfrøði á A stigi eru fimm í tali:

Alisfrøðin í náttúruvísindaligu heimsmyndini

• fatan okkara av alheiminum og teirri menningarsøguligu tilgongd, hann er farin ígjøgnum, við denti á kosmologisku meginregluna og víðkanina av universinum, har ímillum reyðforskjóting av spekturlinjum

• jørðin sum gongustjørna í sólskipanini sum støði undir, hvussu vit tulka og meta um eygbar náttúrufyribrigdi
• tær minstu eindirnar í náttúruni, har ímillum atom sum støði undir, hvussu makroskopiskir eginleikar hjá evnum verða tulkaðir, og leiklutur teirra í sambandi við upprunan at grundevnunum.

Orka

• arbeiði, orka og orkuvarðveitsla, effekt og nyttustig
• innari orka og orkubroyting við hita- og fasubroyting
• ekvivalensur millum orku og massa
• rokning av Q-virði, bindingsorka og kjarnabygnaður.

Elektriskar ringrásir

• einfaldar elektriskar ringrásir við støðugum streymi lýstar gjøgnum streymstyrki, spenningsfall, mótstøðu og orku.

Elektrisk og magnetisk øki

• elektrisk øki og kraftin á einari elektriskari løðing, har ímillum økið kring eina punktløðing og homogent elektriskt øki
• homogent magnetiskt øki og kraftin á einari elektriskari løðing og einum streymveitandi leiðara
• rørslan hjá løddum bitlum í homogenum elektriskum og magnetiskum økjum
• induktión, har ímillum induktiónslóg Faradays.

Aldur

• grundleggjandi eginleikar: aldulongd, frekvensur, útbreiðsluferð og interferensur
• ljóð og ljós sum dømi um aldur
• elektromagnetiska spektrið.

Kvantulæra

• bygnaðurin í atomum og atomkjarnum
• orkan í fotonum og foton impulsur, bitla-aldu-dualiteturin
• emissión og absorbtión av geisling, spektur
• radioaktivitetur, fáning, sløg av fáning umframt fáningarlógin.

Mekanikkur

• rørslur í einari og tveimum dimensiónum, skráa kastið og jøvn sirkulrørsla
• impulsvarðveitsla, elastiskir og óelastiskir stoytir
• krafthugtakið og lógir Newtons, trýst, uppdrift, gnígging og luftmótstøða
• graviatiónslógin og rørsla kring eitt sentrallikam
• harmonisk sveiggj og rørsla í samvorðnum kraftfelti, lóg Hookes og orkuviðurskifti
• mekanisk orka í einum homogenum kraftfelti
• mekanisk orka í gravitatiónsfelti frá einum sentrallikami

Alisfrøðin í 21. øld

• eitt nýtt evni, sum verður kunngjørt á hvørjum ári, tá ið 3. skúlaárið byrjar.

Ískoytisøki

Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum semjast um í felag. Ískoytisøki kunnu styðja og lýsa eitt ella fleiri kjarnaøki frá øðrum sjónarhornum og vera við til at menna førleikar næmingsins samsvarandi teimum førleikamálum, ið ásett eru. Endamálið við ískoytisøkjum er harumframt at geva skúlum og útbúgvingarbreytum rúm fyri serligum eyðkennum og arbeiðsháttum.

Kjarnaøkini eru ikki nóg mikið til, at næmingurin kann røkka teimum ásettu førleikamálunum. Við ískoytistilfari og viðkomandi tvørfakligum samstarvi verður farið meira í dýpdina.

Í alisfrøði eru førleikamálini býtt sundur í støðisførleikar og fakligar førleikar.

Støðisførleikar

Støðisførleikarnir eru natúrligur partur av førleikamálunum, har teir eru við til at menna fakligu førleikamálini.

Í alisfrøði verða støðisførleikarnir orðaðir soleiðis:

Næmingurin skal kunna málbera seg bæði skrivliga og munnliga um egnar royndir í royndarstovuni og annars um fakligar eygberingar.

Væntað verður

• at næmingurin dugir at seta spurningar og hypotesur, sum kunnu verða kannað, og at hann evnar at nýta faklig heiti og orðingar, sum eyðkenna lærugreinina

• at næmingurin í vissan mun er førur fyri at taka støðu til ymisk sløg av alisfrøðiligum upplýsingum í fjølmiðlunum
• at næmingurin dugir at lesa, ikki bara fagligan tekst, men eisini talvur, ritmyndir og nýtsluleiðbeiningar. Hetta merkir eisini, at næmingurin skal duga at finna fram dátur og evna at greina hesar
• at næmingurin fatar, at støddfrøðin er eitt neyðugt amboð í lærugreinini alisfrøði, og tí eigur hann at læra seg at brúka støddfrøðina, at gera taltalvur við sínum egnu royndum og at gera rokningar við frymlum
• at næmingurin dugir at brúka kunningartøknina, sum er vorðin partur av gerandisdegi næminganna, eisini í alisfrøði. Umráðandi er tí, at kunningartøkni eisini er partur av undirvísingini, bæði tá ið leitað verður á internetinum og til royndarmálingar, umframt til egnar framløgur.

Støðisførleikar eru grundleggjandi førleikar, sum menniskju ogna sær tíðliga í lívinum, men sum mugu stimbrast og mennast alt lívið. Støðisførleikar hava avgerandi týdning fyri, at kunnleiki, vitan og førleikar verða ment í øllum lærugreinum. Støðisførleikar eru við til at menna sannkenning, virðing, hugflog og evni til støðutakan og sjálvvirkni. Undirvísingin skal virka fyri, at næmingurin fær hug og sinni at læra og geva sítt íkast til kjak og loysnir.

Í hesum sambandi eru fýra støðisførleikar lýstir við atliti at teimum fortreytum, sum eru galdandi fyri lærugreinina. Í øllum lærugreinum skal næmingurin læra:

• at virða
• at samskifta
• at kanna
• at skapa

At virða

Førleikin at virða snýr seg í alisfrøði um at virða tær grundleggjandi reglur, ið náttúran og tað náttúruskapta umhvørvi hava at laga seg eftir. Undirvísingin leggur dent á, at næmingurin skilir tær ymisku fortreytirnar, ið øll menniskju hava í lívinum, og lærir at virða tørv og sjónarmið hjá øðrum, uttan mun til aldur, kyn, húðarlit og lívsáskoðan. Næmingurin skal eisini virða sín egna tørv og tað náttúrutilfeingið, vit øll eru bundin at. Hann skal læra at virða tær skyldur og tey rættindi, sum fólkaræði byggir á, eins og hann skal hava virðing fyri, at ymiskar mentanir og samfeløg kunnu byggja á onnur virði enn hansara egnu.

At samskifta

Førleikin at samskifta snýr seg í alisfrøði um førleikan at bera fram sína hugsan og sína vitan munnliga og skrivliga, umframt at lesa. Lærugreinin alisfrøði hevur ein týðandi leiklut í at menna førleika næmingsins at samskifta um náttúruvísindi. At samskifta um náttúruvísindi snýr seg eisini um at rokna og at nýta tøknilig amboð, ið tæna samskiftinum millum manna sum heild.

Næmingurin dugir at orða seg bæði munnliga og skrivliga, tá ið tað snýr seg um at nýta faklig hugtøk í sambandi við alisfrøðilig viðurskifti, t.d. egnar eygleiðingar bæði í gerandisdegnum og í royndarstovuni. Næmingurin evnar at orða spurningar og at seta fram tilhugsanir, sum kunnu verða kannaðar, próvføra og skifta orð um hetta. Næmingurin skal tí vera við í samrøðum, samskifta um hugskot og tosa um spurningar og hugsandi loysnir við onnur.

Førleikin at bera fram hugsanir sínar munnliga og skrivliga verður mentur við miðvíst at arbeiða við og venja í ymiskum samskiftisstøðum. Í lærugreinini skal næmingurin frá fyrsta degi verða vandur við at tala, skifta orð, lýða á, próvføra og bera fram egnar metingar. Ein týðandi støðisførleiki er at duga at seta spurningar og hypotesur, eftirkanna hesi við sjálv at fyrireika mannagongdir og at velja neyðug amboð. At eftirmeta royndarúrslit og greiða frá teimum er somuleiðis ein týðandi støðisførleiki

Førleikin at lesa og skriva er avgerandi fortreyt fyri øllum samskifti og lærdómi í lívinum. At skriva er at skipa hugsan og menna hugskot; at lesa er at skyna á og tulka. Í lærugreinini skal næmingurin tí frá fyrsta degi verða vandur við at lesa náttúrufrøðiligan tekst og at gera grein fyri sínum eygleiðingum og viðrakingum á skrift. Førleikin at lesa er ikki bert at lesa fakligan tekst, men eisini myndlar og nýtsluleiðbeiningar, umframt at finna og savna inn dátur og greina hesar.

Næmingurin dugir at lesa og skilur vegleiðingar, talvur, farmyndir, farstrikur, myndlar og ímyndir. Ein annar partur av støðisførleikanum er at kunna seta seg inn í nýggj øki í lærugreinini m.a. við hjálp úr øðrum bókum, tíðarritum og av internetinum.

Førleikin at rokna snýr seg í alisfrøði um førleikan at lesa hagtøl, fata bygnað, frymlar og úrtøkiligar skipanir. At rokna er eisini at hugsa skilvíst og loysa greiðsluevni. Í hesum sambandi evnar næmingurin at brúka tøl og útrokningar, at skráseta, viðgera og leggja fram úrslit av egnum eygleiðingum, eitt nú við talvum og ritmyndum. Hesir førleikar eru fortreyt fyri at skilja og taka støðu til mangar gerandistekstir, og tí hevur undirvísingin í síni heild, bæði í føroyskum og náttúrulærugreinunum, ein avgerandi leiklut í hesi menning.

Førleikin at nýta tøknilig amboð í alisfrøði er m.a. at duga at nýta kunningartøkni, ið er ein fortreyt fyri øllum fjarskifti. Ein vandalig meting av upplýsingum av internetinum er eisini partur av støðisforleikunum.

Ein kritisk og sjálvstøðug meting av upplýsingum av internetinum er partur av støðisførleikunum.

At kanna

Førleikin at kanna er av alstórum týdningi í alisfrøði og snýr seg um at eggja forvitni næmingsins og stimbra hug og dirvi hansara til at seta spurningar og royna, umframt at leita sær ráð og vitan um alisfrøðilig viðurskifti. Næmingurin skal gera verkligar royndir í starvsstovu og úti í náttúruni, umframt at læra at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan og kunnleika í bókmentum, handbókum, tíðarritum, á bókasavni og á internetinum. Við dømum og venjingum skal næmingurin læra at nýta vísindaliga framferðarháttin og at handfara keldutilfar á sakligan, siðiligan og munadyggan hátt.

Førleikin at kanna í alisfrøði snýr seg um at duga at nýta starvsstovuútgerð, ið er ætlað hesum floksstigi og tí øki, arbeitt verður við. Við dømum og venjingum skal næmingurin læra at nýta útgerðina rætt og trygt. Næmingurin skal venja seg við støðugt at skjalfesta tað verkliga royndararbeiðið, sum hann er við til at fremja í verki.

At skapa

Førleikin at skapa snýr seg í alisfrøði um at næmingurin gerst tilvitaður um og lítur á egin evni, so hann gerst førur fyri sjálvur at byggja víðari á tað, sum lært er. Næmingurin skal læra, hvussu náttúruvísindini hava verið við til at broytt náttúru, lívsáskoðan, mentan og samfeløg. Næmingurin skal læra, at verkligar royndir og frágreiðingar um alis- og evnafrøðilig viðurskifti eru ein partur av skapandi tilgongdini, sum byggir á hugflog, íblástur og treystleika. Við atliti at búningarstigi og serligu gávum næmingsins verður arbeitt miðvíst við skapandi tilgongdum, sum fremja íblástur og stimbra hugflogið. Við at arbeiða við myndlum lærir næmingurin at meta um dygdina í avrikum hjá sær sjálvum og øðrum.

Fagligir førleikar

Næmingurin dugir

• at gera og brúka eitt fjølbreitt úrval av myndlum til at greiða frá alisfrøðiligum fyribrigdum og sambondum, kvalitativt ella kvantitativt, umframt at evna at umrøða og viðgera myndlanna gildisumráði og meta um, hvussu væl egnaðir hesir myndlar eru
• at greina ein alisfrøðifakligan spurning við støði í ymiskum dátuumboðanum og at orða eina loysn í hesum sambandi við at nýta viðkomandi myndil
• at leggja til rættis, lýsa og gera alisfrøðiligar royndir í sambandi við at eitt óloyst greiðsluevni verður kannað
• við grundleggjandi fakligum hugtøkum og myndlum at gera alisfrøðiligar útrokningar
• at viðgera royndarúrslit við tí fyri eygað at skifta orð um støddfrøðilig sambond millum alisfrøðiligar støddir
• við dømum, og í møguligum samstarvi við aðrar lærugreinar, at vísa alisfrøðiliga fatan av náttúrfyribrigdum umframt av tøknifrøðiligari og samfelagsligari menning
• at greiða frá fakliga samleikanum og teimum alisfrøðiligu arbeiðsháttunum, ið eru knýttir at lærugreinastiginum
• at miðla eitt alisfrøðiligt evni til ein ávísan útvaldan málbólk.

Einstaki næmingurin skal eftirmetast ávegis í undirvísingargongdini við støði í antin skrivligum ella munnligum framløgum. Næmingurin eigur at hava eina greiða fatan av støðu síni í mun til fakligu málini í lærugreinini og eigur at fáa vegleiðing um, hvussu og hvørjum arbeiðast skal við fyri at røkka málunum.

Eftirmetingin verður skjalfest.

Próvtøka

Hildnar verða ein skrivlig og ein munnlig próvtøka

Skrivliga próvtøkan

Skrivliga próvtøkan tekur støði í teimum kjarnaøkjum, ið arbeitt hevur verið við í undirvísingini. Mentamálaráðið útvegar próvtøkuupgávurnar.

Munnliga próvtøkan

Próvtøkan er tvíbýtt og verður framd við í mesta lagi 10 próvtakarum um dagin. Uppgávurnar skulu samanlagt fevna vítt um tað, sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini.

Fyrri partur av próvtøkuni er ein roynd, har próvtakararnir í bólkum við í mesta lagi trimum arbeiða í 120 minuttir í starvsstovu. Arbeitt verður við einum kendum royndarevni, men próvtakararnir mugu ikki endurnýta dátur úr áður gjørdum royndum. Próvhoyrari og próvdómari samrøða við einstaka próvtakaran um ítøkiligu royndina, ástøðiliga partin í royndini og tær dátur, sum spyrjast burtur úr royndini.

Seinni partur av próvtøkuni er ein munnlig framløga, har hvør einstakur prótakari leggur fram eitt ástøðiligt alisfrøðiligt evni, sum eisini fevnir um eitt fylgiskjal, sum kann vera grundarlag fyri frásjónargerð. Próvtøkutíðin er 24 minuttir. Fyrireikingartíðin er 24 minuttir. Næmingarnir skulu verða kunnaðir um ástøðiligu uppgávurnar – tó ikki um fylgiskjølini – framman undan próvtøkuni, tó ikki áðrenn próvtøkan er kunngjørd. Skilagott er, at hvør próvtøkuspurningur hevur undirspurningar, sum til samans geva próvtakaranum møguleika at vísa, at hann lýkur fakligu førleikamálini.

Uppgávan skal mest møguliga fevna um ástøðilig, faklig evni og hava eitt ókent fylgiskjal, sum kann vera støði undir at seta evni í frásjón. Royndin og ástøðiliga uppgávan skulu vera samskipaðar so at tær fevna um ymisk evni. Próvtøkan fer fram sum samtala millum próvhoyrara og próvtakara.

Sami próvtøkuspurningur kann í mesta lagi verða nýttur tríggjar ferðir í sama flokki/bólki.

Dømingargrundarlag

Í sambandi við starvsstovuroyndina verður dentur lagdur á, at próvtakarin evnar at fremja verkligu royndina og at viðgera tey mátaðu úrslitini, og at hann lýkur førleikamálini í størst møguligan mun.

Í sambandi við munnliga partin av próvtøkuni verður dentur lagdur á, at próvtakarin í eini fakligari samrøðu hevur eina sjálvstøðuga tilgongd til evni og

• nýtir viðkomandi og grundleggjandi alisfrøðilig hugtøk raðið
• evnar at síggja sambandið, sum er millum ástøði og starvsstovuroynd
• evnar at seta fakligu vitan sína í frásjón.

Næmingurin fær eitt próvtal út frá einari heildarmeting.

Próvtalslýsingar

Skrivligt A-stig

Munnligt A stig

Í hesum parti av námsætlanini verður í stuttum greitt frá teimum didaktisku meginreglum, ið eru støði undir skipan av undirvísing. Hvør einstøk námsætlan myndar didaktiska sjónarmiðið, og saman mynda allar námsætlanirnar tann felags didaktiska pallin, har undirvísing verður útint.

Undirvísingin tekur altíð støði í teimum førleikum, ið næmingurin hevur við sær av tí stigi, hann kemur. Námsætlan og útbúgvingarbygnaður skulu tryggja, at fortreytir fyri fjøltáttaðari undirvísing eru til staðar.

Didaktiskar meginreglur

Í undirvísingini er umráðandi, at førleikarnir at lurta, at tala, at lesa og at skriva renna saman í eina heild. Í teirri ávísu undirvísingargongdini ber til at leggja høvuðsdent á eitt av kjarnaøkjunum. Tað kann t.d. vera orka, kvantulæra ella mekanikkur.

Av stórum týdningi er tað, at kjarnaøkini umskarast, tá ið tað ber til, og tá ið tað verður mett at vera hóskandi. Sum dømi kundu partar úr kjarnaøkinum orka verið samskipaðir við pørtum úr kjarnaøkinum mekanikkur. Vitan á hesum øki kundi verið við til at gjørt fatanina av alisfrøðini meira fjøltáttaða.

Munnligi tátturin í lærugreinini skal vera raðfestur høgt, og samrøðan er kjarnin í hesum tátti. Munnligar framløgur skulu skipast inn í undirvísingartilgongdina, so næmingurin stigvíst venur seg við at leggja fram. Dentur verður lagdur á, at næmingurin sameinir munnligar framløgur við egin skrivlig verk, nýtslu av KT-amboðum, ymiskar samskiftishættir o.s.fr. Á tann hátt verður retoriski førleikin hjá næminginum mentur.

Skrivligi tátturin skal eins og tann munnligi vera skipaður inn í undirvísingina í alisfrøði. Á henda hátt kann næmingurin ogna sær góðar skriviførleikar og menna teir. Somuleiðis verður arbeitt miðvíst við at menna førleikan at rokna í undirvísingini í alisfrøði. Umframt at hetta styrkir um tvørfakliga samstarvið, fer næmingurin so hvørt at fáa eina greiðari fatan av týdninginum, hesir førleikar hava fyri alt skrivligt og formligt samskifti, og samstundis mennir hetta evnini hjá næminginum at orða seg bæði munnliga og skrivliga.

Stigvøkstur

Stigvøkstur merkir støðuga framtøku av einum lægri stigi á eitt hægri. Í læringartilgongdini verður farið frá tí lætta til tað torføra, frá tí einfalda til tað torgreidda og frá tí ítøkiliga til tað úrtøkiliga. Stigvøksturin er oftast tíðartreytaður. Undir stigvøkstrinum liggur eisini kravið um vaksandi ábyrgd og virknari luttøku. Umráðandi er í hesum sambandi, at ljós verður varpað á teir leiklutir, sum næmingur og lærari kunnu hava hvør sær. Samrátt verður um, hvat best er at gera, og hvussu hetta verður gjørt, so næmingurin fær ávirkan á undirvísingina og á egnu læring.

Stigvøksturin kemur serstakliga til sjóndar í teimum førleikamálum, sum lýst eru í námsætlanini. Málini lýsa framúravrikið (hægsta próvtal) og eru bindandi, soleiðis at skilja, at lærari og næmingur altíð arbeiða fram ímóti at náa teimum ásettu málunum so væl sum gjørligt. Fyri at tryggja stigvøkstur er neyðugt, at sett verða ávegismál, sum hjálpa næminginum fram móti endaligu málunum. Umráðandi er eisini, at lærarin er tilvitaður um fortreytirnar hjá einstaka næminginum og tillagar undirvísingina eftir einstaka næminginum. Lærarin skal leggja undirvísingina til rættis, so næmingurin veit frammanundan, hvørji ávegismálini eru. Næmingurin skal gerast tilvitaður um tey krøv, ið sett verða, so hann kann seta upp mál, umhugsa og leggja til rættis sína egnu menning. Næmingurin skal greitt fáa at vita, hvussu hann verður eftirmettur, og hvat metingarstøðið er.

At læra at læra

Næmingurin skal gerast tilvitaður um, hvat tað í grundini er at læra. Eisini skal næmingurin gerast tilvitaður um ymiskar læringarhættir, og hvat endamálið við læringini er.

Undirvísingin skal sostatt ikki bert savna seg um tað, sum lært verður, men eisini um, hvussu lært verður. Umráðandi er, at hugtakið læring verður lýst og viðgjørt í flokkinum, so næmingurin gerst tilvitaður um, hvat hugtakið ber í sær. Næmingurin skal regluliga gerast varugur við, hvussu læringartilgongdin er ætlað, og hann skal verða eggjaður til at umhugsa sína egnu støðu í henni. Dentur skal eisini leggjast á heimaarbeiði, og tann týðandi leiklut hetta hevur í fakligu menningini.

Næmingurin skal frá fyrsta degi skilja týdningin av lærugreinini alisfrøði. Tá ið arbeitt verður við ymiskum evnum og táttum, verða ymiskir førleikar mentir. Næmingurin skal fáa fatan av, hvat hesir førleikar kunnu verða brúktir til, eisini uttan fyri skúlans gátt. Undirvísingin í alisfrøði skal gera næmingin tilvitaðan um, at hann í lærugreinini mennist og gerst førur fyri at arbeiða greinandi og kritiskt við teimum ymisku evnunum og táttunum, sum arbeitt verður við. Eisini skal næmingurin verða tilvitaður um, at hann í lærugreinini mennir sær førleikarnar at koma til orðanna í nógvum ymiskum viðurskiftum, ið so ella so eru knýtt at alisfrøðiligum spurningum.

Arbeiðshættir

Arbeiðshættir skulu veljast, so at teir eru við til at røkka teimum málum, ið sett eru. Í øllum kjarnaøkjum er umráðandi at leggja arbeiðið til rættis so, at ein líðandi stigvøkstur verður tryggjaður. Hetta verður m.a. gjørt við, at týðandi evni og viðurskifti verða tikin upp í undirvísingina.

Í alisfrøði verða ymiskir arbeiðshættir nýttir so, at fjølbroytni í lærugreinini kann verða framt miðvíst. Arbeiðshættir kunnu fevna um lærarafyrilestur, einstaklingsverkevni, næmingaframløgu, samrøður í flokkinum, bólka- og toymisarbeiði, verkætlanarevni o.tíl. Tá ið arbeiðshættir verða valdir og lagdir til rættis, er eyðsæð, at lærarin hugsar um stigvøkstur í undirvísingarháttunum, har byrjað verður við lærarastýrdari undirvísing. So hvørt sum næmingarnir búnast og gerast meira sjálvstøðugir, verður hesin lærarastýrdi undirvísingarformur at minka. Avgerandi er, at undirvísingin er næmingatillagað, at hon er spurningastýrd, at næmingarnir taka sjálvir stig til at vera virknir í undirvísingini, og at undirvísingin harumframt verður sett í søguligt og spekiligt høpi.

Næmingarnir skulu ikki einans duga at fyrihalda seg til boðskap frá lærara og floksfeløgunum, men í eins stóran mun duga at miðla vitan og boðskap til lærara, floksfelagar og móttakarar uttan fyri flokshølið umframt skúlans gátt.

Arbeiðshættirnir eru tískil neyvt samantvinnaðir við serligum atliti at, hvussu arbeiðsuppgávurnar og venjingarnar hjá næminginum verða útintar.

Týdningarmikið er, at hvør næmingur lærir seg gott arbeiðslag, umframt at hann ognar sær fimi í at gera lýsandi tilfar, sum hann kann viðgera og bera fram, antin sjálvur ella í bólki. Í undirvísingini skal tí stórur dentur verða lagdur á tað sjálvstøðuga arbeiðið, næmingarnir gera, bæði tá ið talan er um verkligt og ástøðiligt arbeiði.

Skrivliga arbeiðið, sum hvør næmingur (bólkur) skal gera um hvørt av valdu evnunum, skal lýsa evnið søguligt, ástøðiligt, umframt tær royndir, ið kunnu verða gjørdar at stuðla og lýsa ástøðið.

Skrivliga arbeiðið, sum hvør næmingur (bólkur) skal gera um hvørt av valdu evnunum, skal lýsa evnið søguliga og ástøðiliga, umframt tær royndir, ið kunnu verða gjørdar at stuðla og lýsa ástøði.

Kunningartøknin er ein natúrligur partur av undirvísingini og arbeiðinum í lærugreinini, serstakliga í sambandi við innsavnan av dátum og til sjálva dátuviðgerðina. Á tann hátt fær næmingurin innlit og hollar royndir við ymiskum arbeiðsháttum umframt at meta og tulka royndarúrslit. KT verður eisini nýtt í sambandi við, at kanningar og úrslit frá kanningum verða løgd fram, og tá ið leitað verður eftir upplýsingum og tilfari í sambandi við evnisarbeiði og verkætlanararbeiði.

Endamálið við teimum ymisku arbeiðsháttunum er at menna aðrar førleikar enn teir reint fakligu, tað eru førleikar sum t.d. at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan, at kanna gjølla, at arbeiða sjálvstøðugt, at seta sær mál og at arbeiða evnislagað og miðvíst, at arbeiða tíðaravmarkað, at samstarva, at samhugsa, at brúka og hugsa vitan í nýggjum høpi, at leggja til rættis og evna til eitt avrik, at gera uppgávuorðingar, at brúka ymisk háttaløg, at hugsa nýtt og verkseta, at hugsa djúpari og breiðari um ávíst evni, umframt at taka á seg ábyrgd og hava virðing.

Lærari skal altíð gera sær sjálvum og næmingum greitt, hvat endamálið við ávísum arbeiðshátti er.

Samstarv

Alisfrøði er partur av yvirskipaða kravinum um samstarv millum tvær ella fleiri lærugreinar. Samstarvast skal við ymiskar lærugreinar um ymisk evni, eitt nú menning av skapandi evnum og KT-førleikum, undirvísing í evnum, sum spretta úr nærumhvørvinum, knýtt at náttúrufrøðiligum fyribrigdum, ið kunnu stuðla upp undir og geva íblástur til evni at arbeiða við í øðrum lærugreinum. Í alisfrøði verður serliga hugsað um aðrar náttúruvísindaligar lærugreinar, ið hava samband við lestrarval næmingsins eitt nú tøknifrøði, støddfrøði ella ein samfelagslærugrein, sum kunnu verða knýttar at evnisarbeiði ella verkætlan.

Tvørfakligt samstarv kann vera meira ella minni bindandi – frá fullkomnari samkoyring millum lærugreinar við felags tímum og felags tvørfakligum verkætlanum, til bert at fevna um avtalur millum lærarar um at fylgjast í lesnaði (lesa parallelt), t.e. at taka upp somu evni í fleiri lærugreinum samstundis, og soleiðis geva næmingunum fleiri ymiskar tilgongdir til sama spurning um somu tíð.

Tvær høvuðsgrundgevingar eru fyri tvørfakligum samstarvi: 1) ein almenn, ið snýr seg um førleikarnar, næmingurin skal ogna sær og bjóða fram á arbeiðsmarknaðinum, og 2) ein námsfrøðilig, ið snýr seg um skiftandi arbeiðshættir og at geva næminginum innlit í tvørfakligar samanhangir.

Tvørfakligt samstarv skal hjálpa næminginum at síggja lærugreinarnar sum partar av størri heild, og tað letur samstundis upp fyri øðrum og víðari sjónarmiðum. Harumframt eru evnini at samstarva og síggja samanhangir avgerandi, tá ið næmingurin fer undir víðari lestur ella út á arbeiðsmarknaðin. Tí er umráðandi, at undirvísingin í alisfrøði verður sjónliga skipað, so at næmingurin veit, at lærugreinin er framhald av lærugreinini Alis- og evnafrøði í 9. flokki og/ella lærugreinini alisfrøði í 10. flokki í fólkaskúlanum umframt alisfrøði á C stigi.

Avrik

Í undirvísingini verður arbeitt bæði við munnligum og skrivligum tátti, so næmingarnir verða førir fyri at orða seg greitt um alisfrøðiligar spurningar.

Ein partur av undirvísingartíðini verður nýttur til eina verkætlan. Støði verður tikið í einum alisfrøðiligum greiðsluevni, og næmingarnir arbeiða í bólki við verkætlanini. Arbeitt verður bæði ástøðiliga og verkliga.

Næmingarnir skulu nýta minst 20% av tíðini til starvsstovuroyndir.

Munnlig framløga og skrivlig avrik eru týðandi partur av arbeiðinum. Tað skrivliga arbeiðið fevnur um:

• Frágreiðing og eftirviðgerð av royndararbeiðinum.
• At bera fram alisfrøðiliga vitan og innlit, skrivliga eins væl sum við nýtslu av framløguforritum o.tíl.
• Loysn av alisfrøðiligum uppgávum í sambandi við venjing í at nýta hugtøk, arbeiðshættir og myndlar.
• Verkætlanarfrágreiðing.
• Loggbók um aðrar royndir.

Skrivligi og skapandi parturin av lærugreinini letur upp fyri tvørfakligum samstarvi og við tí øðrvísi skrivligum avrikum. Heldur enn at lata eitt avrik inn, bara í alisfrøði, kann talan verða um tvørfakligt samstarv, t.d. eina verkætlan, eina røð av fyrilestrum, eina heimasíðu ella eina ritgerð.

Ein grundgeving fyri, at skrivligt og skapandi arbeiði kann vera partur av tvørfakligum samstarvi, er, at næmingurin lærir, at tað at skriva væl (t.e. greitt og uttan stórvegis villur) ikki bara er eitt krav í lærugreinini føroyskum, men eitt alment krav, ið er knýtt at øllum skrivligum samskifti í øllum lærugreinum.

Næmingurin skal hava venjing í at skriva so, at hann eisini skrivliga kann vera partur av toymisarbeiði og verkætlanum. Á tann hátt kann næmingurin mennast til at geva og taka ímóti viðmerkingum til skrivlig upprit, sum verða løgd fram, á mennandi hátt. Kunningartøknin letur harumframt upp fyri munagóðum og ítøkiligum møguleikum í sambandi við vegleiðing og umrøðu í sjálvari skrivitilgongdini.

Samrøða

Munnlig framseting hevur reglur og lýsingar, sum næmingurin skal duga at nýta og framhaldandi menna. Skúlin skal tí leggja dent á frásøgn og málburð, og við hesum eggja til forvitni og skapa áhuga fyri føroyskum máli sum intellektuellum amboði, ið skal víðka sjónarringin hjá næminginum. Umráðandi er, at næmingurin fær venjing í at brúka móðurmáli í lærugreinini, eitt nú við sínámillum tosi og við tí at siga frá.

Skúlin skal vera so rúmur, at til ber at tosa um kenslur, evni, hugtøk og hendingar í gerandisdegnum. Næmingurin skal arbeiða við at lurta og at vera umhugsin øll skúlaárini, samstundis sum orðaval og talugávur mennast. Næmingurin skal sleppa at royna veruligar eins væl og gjørdar (tilevnaðar) samrøður. Floks- og bólkakjak skal javnan eftirmetast so, at næmingarnir gerast tilvitaðir um, hvat tað er, sum fær tosið á glið, og samrøðuna ella orðaskiftið at rigga og ganga væl.

Lívlong læring

Umráðandi er, at næmingurin gerst tilvitaður um samfelagsliga og persónliga týdningin av tí menniskjaliga og samfelagsliga tilfeingi, útbúgving er. Tí eigur næmingurin at verða eggjaður til at umhugsa sína egnu framtíð og seta sær persónlig mál, har lærarin kann leggja lag á og skapa umstøður, sum stimbra hugin til at læra nýtt alt lívið.