Søga snýr seg um, hvussu fólk hava livað saman, og hvussu tey hava virkað í mun til samfelag og náttúru frá fornøld til okkara dagar. Søga gevur vitan um hendingar og menningargongdir og um, hvussu viðurskifti og hendingar hanga saman. Søga er við til at skapa ein felags uppruna fyri menningina av samleika og tilviti. Kjarnin í søgu er at tulka tær slóðir, sum søguliga gongdin hevur lagt eftir seg, og hvussu tulkingar av søguni verða nýttar. Søga er bæði ein hugvísindalig og ein samfelagsfaklig lærugrein.

Endamálið við undirvísingini í søgu og samtíð er:

• at næmingurin styrkir søgutilvit og samleika sín
• at næmingin skilir, at hann er partur av søguni, og at hann skapar søgu, so at hann gerst virkin í einum fólkaræðisligum samfelag
• at arbeiða við samspælinum millum fortíð, nútíð og framtíð, so at næmingurin skal skyna á lívi og lívskorum menniskjans í skiftandi tíðum
• at næmingurin mennir evni síni at taka støðu til egna mentan og at skilja aðrar mentanir og samspæl menniskjans við náttúruna
• at næmingurin verður førur fyri at ímynda sær søguligu gongdina frá upphavi til dagin í dag, so hann við tíðarfatan síni gerst førur fyri betur at skilja øll onnur evni í tíðarskipan.

Undirvísingin í søgu og samtíð fevnir um 4.-10. flokk í fólkaskúlanum, harav lærugreinin er kravd 4.-9. flokk. Árliga klokkutímatalið er 30 fyri 4. flokk, 60 fyri 5. flokk, 30 fyri 6. flokk og 60 klokkutímar um árið fyir 7.-10. flokk.

Fakliga innihaldið í lærugreinini er lutað sundur í kjarnaøki og ískoytisøki. Kjarnaøki eru kravd øki, ið fevna um umleið 80% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum velja í felag. Ískoytisøki fevna um umleið 20% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Næmingurin fer til skrivliga próvtøku í kjarnaøkjunum og til munnliga próvtøku í bæði kjarnaøkjum og ískoytisøki.

Kjarnaøki

Lærugreinin søga hevur trý ymisk kjarnaøki, ið eru tey somu frá lægsta til hægsta stig. Økini umskarast og virka fyri ein stóran part saman í undirvísingini: 

Søga í fortíð og samtíð

Kjarnaøkið søga í fortíð og samtíð fevnir um hendingar í Føroya søgu, Føroya søgu í norðurlendskum, evropeiskum og alheims høpi, hvussu fólk hava tikið seg saman í bólkar og felagsskapir, mentanir og mentamót, vald og rættindi í søguligum og samtíðar høpi, framleiðsla, nýtsla og tilfeingi, umframt søga úr politiskum, sosialum, búskaparligum, mentanarligum og hugmyndafrøðiligum sjónarhornum. Søga í samtíð fevnir harumframt um Føroya politisku skipan við politiskum flokkum, vali, almennari fyrisiting umframt rættarskipan.

Tíð og rúm

Kjarnaøkið tíð og rúm fevnir um søguligar hendingar, tíðarskeið og tað at seta søguligar hendingar í tíðarrøð og landafrøðiligt høpi. Aðaltættirnir í hesum kjarnaøki eru týdningarmiklar hendingar, tíðarskeið og samfelagsmenning bæði í føroyskari søgu og heimssøgu við serligum denti á evropiska søgu. Umrøtt verður, hvussu hendingar eru knýttar at søguligum tíðarskeiðum. Tey vanligastu tíðarskeiðini eru:

1.     Fyri 1453, ið fevnir um forngrikska og rómverkska samfelagið, føroyskt landnám, evropiska miðøld umframt mentanir møtast: kristin og muslimsk mentan

2.     1453-1776, ið fevnir um endurburðartíðina, siðaskifti, upplýsingartíð og mentanir møtast: hjálandatøkan

3.     1776-1914, ið fevnir um kollveltingar, fólkaræði, tjóðskaparrørslu, ídnaðargerð (frá bóndasamfelag til fiskivinnu-/ídnaðarsamfelag) og mentanir møtast: heimsveldisstevna (imperialisma)

4.     1914-1989, ið fevnir um stríð millum hugsjónir, vælferðarsamfelag, hjálandafrælsi, mannarættindi og Berlinmúrurin fellur

5.     Eftir 1989, ið fevnir um Føroyar í alheims høpi, evropisk sameining og alheimsgerð.

Tulkan og miðlan

Kjarnaøkið tulkan og miðlan fevnir um at greina og tulka søguligar lýsingar, og at avmarka søgulig evni og at seta spurningar í teimum. Harumframt fevnir kjarnaøkið um at nýta ymiskt tilfar og keldur, keldukritikk, at meta um hugburð og virði, ið eru grundarlag undir søguligum hendingum og samfelagsbroytingum, ymisk hugsan og fatan av søguni úr ymiskum frásagnum og søguligum lýsingum, evnaval søgufrøðinga, ið broytist frá tíð til aðra, støðið, søgufrøðingar byggja sínar greiningar og lýsingar á, ávirkan miðlanna og at royna at endurskapa søguligar lutir og hendingar.

Ískoytisøki

Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum semjast um í felag. Ískoytisøki kunnu styðja og lýsa eitt ella fleiri kjarnaøki frá øðrum sjónarhornum og vera við til at menna førleikar næmingsins samsvarandi teimum førleikamálum, ið ásett eru. Endamálið við ískoytisøkjum er harumframt at geva skúlum og útbúgvingarbreytum rúm fyri serligum eyðkennum og arbeiðsháttum.

Í lærugreinini søgu eru førleikamálini lutað sundur í støðisførleikar og fakligar førleikar.

Støðisførleikar

Støðisførleikar eru grundleggjandi førleikar, sum menniskju ogna sær tíðliga í lívinum, men sum mugu stimbrast og mennast alt lívið. Støðisførleikar hava avgerandi týdning fyri at kunnleiki, vitan og førleikar verða ment í øllum lærugreinum. Støðisførleikar eru við til at menna sannkenning, virðing, hugflog og evni til støðutakan og sjálvirkni. Undirvísingin skal virka fyri, at næmingurin fær hug og sinni at læra og geva sítt íkast til kjak og loysnir.

Í hesum sambandi eru fýra støðisførleikar lýstir við atliti at teimum fortreytum, sum eru galdandi fyri læru­greinina. Í øllum lærugreinum skal næmingurin læra:

• at virða
• at samskifta
• at granska
• at skapa

At virða

At virða er at virka fyri góðari samveru millum menniskju og fyri góðum samanspæli millum menniskju, náttúru og umhvørvi. Virðing fremur tryggleika og trivnað, ið eru fortreytir fyri gagnligari menning. Undirvísingin skal virka fyri, at hvør einstakur næmingur verður sæddur og hoyrdur, og at hann kennir seg at hava virði og týdning, har hann er.

Førleikin at virða snýr seg í søgu um at virða tær reglur og mannagongdir, ið eru galdandi fyri tað fakliga arbeiðslagið í lærugreinini, tað veri seg ástøði, háttaløg o.tíl. Undirvísingin leggur dent á, at næmingurin skilir tær ymisku fortreytirnar, ið øll menniskju hava í lívinum, og lærir at virða tørv og sjónarmið hjá øðrum, uttan mun til aldur, kyn, húðarlit og lívsáskoðan. Næmingurin skal eisini virða sín egna tørv og tað nátturutilfeingið, vit øll eru bundin at. Hann skal læra at virða tær skyldur og tey rættindi, sum fólkaræði byggir á, eins og hann skal hava virðing fyri, at ymiskar mentanir og samfeløg kunnu byggja á onnur virði enn hansara egnu.

At samskifta

Førleikin at samskifta snýr seg í søgu um førleikan at bera fram sína hugsan og sína vitan munnliga og skrivliga, og at lesa. Lærugreinin søga hevur ein týðandi leiklut í at menna førleika næmingsins at nýta tøknilig hugtøk um samfelagsmál. At samskifta um samfelagsmál snýr seg eisini um at rokna og at nýta tøknilig amboð, ið tæna samskiftinum millum manna sum heild.

Førleikin at bera fram hugsanir sínar munnliga og skrivliga snýr seg í søgu um at greiða frá nútíðarhendingum og viðurskiftum, at nýta allýsingar, hugtøk, ástøði og yrkismál til at greiða frá orsøkum og ávirkanum í samfelagnum. Tað merkir at duga at leggja fram úrslit av egnum arbeiði týðiliga og skilliga fyri øðrum, at duga at samskifta um egnar og annara framløgur. Evni at orða seg skrivliga og munnliga merkir at duga at gera sær tankar um áskoðanir í tekstum og øðrum miðlum, umframt at próvføra og kjakast um virði í upplýsingum og keldum, tilgitingum (hypotesum) og myndlum.

Førleikin at lesa snýr seg í søgu um at seta seg inn í, granska, tulka og grunda um fakligar tekstir við vaksandi torleikastigi. At duga at lesa í søgu snýr seg eisini um at viðgera og nýta fjølbroytta vitan, ein hevur ognað sær úr filmum, ritmyndum, talvum o.s.fr. Fyri at skilja og virkin taka lut í egnum samfelagi, er eisini neyðugt at duga at lesa og leita sær vitan í handbókum, skrivligum keldum (bløðum, tíðarritum) og interneti og meta vandaliga um hesi.

Førleikinat rokna snýr seg í søgu um at viðgera og samanbera taltilfar um faklig høvuðsevni og at nýta, tulka og gera talvur og ritmyndaligar framløgur. Rokning í søgu merkir eisini at gera nøgdarligar kanningar og viðgera taltilfar hagfrøðiliga.

Førleikin at nýta KT snýr seg í søgu um at gera útrokningar, leita sær vitan, kanna heimasíður og kelduvirði teirra og velja út viðkomandi vitan um yrkislig evni/temu. KT-førleikar merkir eisini at kenna persónsvernd og uppihavsrættindi og duga at nýta og fylgja reglum og mannagongdum fyri samskifti á internetinum. At nýta talgild samskiftis- og samstarvstól merkir at tilevna, vísa og útgeva egna og felags margmiðlaframleiðslu.

At kanna

Førleikin at kanna er ein íborin førleiki. Vit kanna umhvørvið fyri at klára okkum í lívinum. At kanna er at eygleiða, undrast, finna svar og gera royndir. Lærarar skulu geva gætur, at hesir førleikar verða mentir frá lægsta til hægsta stig.

Førleikin at kanna snýr seg um at eggja forvitni næmingsins og stimbra hug og dirvi hansara til at seta spurningar og at leita sær ráð og vitan um samfelagslig viðurskifti. Næmingurin skal læra at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan og kunnleika í bókmentum, handbókum, tíðarritum, á internetinum, umframt at gera verkligar uppgávur.

At skapa

Forvitni, spæl og hugflog eru serligir eginleikar, sum lærarin skal varða um og gera gagn av í undirvísinigini. At skapa er eisini ein førleiki, ið kann vinnast við lærdómi. Næmingurin skal læra at hugsa, tala og skriva sjálvstøðugt og at menna hugskot síni, og hann skal kenna seg at hava ein virknan lut í egnari menning og læring.

Førleikin at skapa snýr seg um at gera næmingin tilvitaðan um og líta á egin evni so, at hann gerst førur fyri sjálvur at byggja víðari á tað, sum lært er. Næmingurin skal læra, hvussu tøknin saman við samskiftisloysnum hevur verið við til at broytt lívsáskoðan, mentan og samfeløg.

Næmingurin evnar at orða spurningar og at seta fram tilhugsanir, sum kunnu verða kannaðar, próvføra og skifta orð um hetta við atliti at øðrum tilhugsanum. Tað merkir, at næmingurin skal vera við í samrøðum, samskifta um hugskot og tosa um spurningar og hugsandi loysnir við onnur.

Næmingurin skal læra, at verkligar royndir og frágreiðingar um tøknilig viðurskifti eru ein partur av skapandi tilgongdini, sum byggir á hugflog, íblástur og treystleika. Við atliti at búningarstigi og serligu gávum næmingsins verður arbeitt miðvíst við skapandi tilgongdum, sum fremja íblástur og stimbra hugflog. Við at arbeiða við myndlum lærir næmingurin at meta um dygdina í avrikum hjá sær sjálvum og øðrum.

Fakligir førleikar

4. flokkur

Søga í fortíð og samtíð

Næmingurin dugir:

• At sansa og uppliva søguligar slóðir í nærumhvørvinum
• At siga frá úr Føroya søgu og staðsøgu út frá hendingum og persónum
• At greiða frá lívskorum hjá ættarliðum fyrr og nú.

Tíð og rúm

Næmingurin dugir:

• at greiða frá hugtakinum ”tíð” við at arbeiða við t.d. ”fyrr og nú”
• at greiða frá muninum millum fortíð, nútíð og framtíð og hvussu tey samspæla
• at endurgeva og siga frá hendingum í Føroya søgu
• at gera sær eina fatan av, hvussu søguligar hendingar verða skipaðar í tíðarrøð og knýta tær at egnum lívsviðurskiftum.

Tulkan og miðlan

Næmingurin dugir:

• at greiða frá søguligum lutum, persónum og hendingum við egnum orðum
• at endurskapa lutir, persónar og hendingar úr søguni
• at leggja fram søguligar hendingar í ymsum málbúnum
• at greiða frá sambandinum millum ognarstøðu og gerandislív í søguligum høpi
• at leita fram vitan um fortíðina úr ymiskum miðlum.

6. flokkur

Søga í fortíð og samtíð

Næmingurin dugir:

• at undrast og fregnast um søgulig evni og at greiða frá teimum
• at siga frá føroyskum ognarviðurskiftum og valdsbýti í søguligum høpi
• at greiða frá norðurlendskari og evropiskari søgu og sambandinum við aðrar mentanir
• at seta viðkomandi spurningar og grundgeva fyri teimum
• søkja sær upplýsingar um søgulig evni.

Tíð og rúm

Næmingurin dugir:

• at síggja, at hugtakið ”tíð” er treytað av umstøðum
• at gera tíðarlinju og seta hendingar og persónar heima og úti inn í og skapa heildarfatan
• at viðgera spurningar/temu/greiðsluevni úr evropiskari søgu og heimsøgu, sum hava týdning fyri okkum í dag
• at vísa á søgulig tíðarskeið, hvat tey verða nevnd og at seta tey í tíðarrøð og rætt samanheingi.

Tulkan og miðlan

Næmingurin dugir:

• at endurskapa lutir, persónar og hendingar úr søguni og gera egnar frásagnir
•  at leggja fram søguligar hendingar í ymiskum málbúnum
• at orða einfaldar søguligar spurningar og umrøða ymiskar tulkingar av søguni
• at nýta keldukritisk hugtøk og umrøða, hvussu vist, fortíðin kann verða lýst.

9. flokkur

Søga í fortíð og samtíð

Næmingurin dugir:

• at samanbera nútíðar føroysk lívsviðurskifti við tey í øðrum londum og umrøða søguligar orsøkir til munir, ið eru
• við dømum at vísa á, hvussu ráðandi virði og hugsanir í ávísum tíðarskeiðum kunnu vera avgerandi fyri týðandi hendingar og samfelagsbroytingar
• at vísa á sereyðkenni við til- og fráflytingum og umrøða bæði ja- og neiligar avleiðingar av at ymiskar mentanir møtast
• at vísa á ymisk sløg av fólkaræði og taka støðu til, hvørji rættindi og hvørjar skyldur verða givin/áløgd einstaklinginum
• at søkja sær upplýsingar av søguligum og samfelagsligum slag, at meta um og at nýta tær
• at seta viðkomandi spurningar og at arbeiða við avmarkaðum søguligum og samfelagsligum evnum
• at síggja Føroya søgu í mun til norðurlendsku, evropisku og alheims søguna
• at meta um støðu Føroya sum partur av altjóða samfelagsgongdini
• at meta um støðuna hjá einstaklinginum sum parti av samfelagsmenningini
• at greiða frá ymiskum háttum at skipa eitt samfelag og grundgeva við staðbundnum, tjóðarligum, norðurlendskum og alheimsligum dømum
• at vísa á og umrøða samspælið millum framleiðslu, nýtslu og tilfeingi í ymiskum søguligum tíðarskeiðum
• at greiða frá føroyska samfelagsbygnaðinum við politiskum flokkum, vali, almennari fyrisiting o.s.fr.

Tíð og rúm

Næmingurin dugir:

• at samanbera egnar lívsumstøður við tær hjá undanfarnum ættarliðum og umrøða, hvørji viðurskifti eru lík, hvørji eru ymisk og orsøkirnar til hetta
• at nýta tíðarlinjuna til at skapa heild og seta nýggj søgulig evni inní
• at seta søgulig evni, hendingar, persónar og spurningar í eina størri landafrøðiliga heild
• at greiða frá, hvussu søguligar hendingar og persónar eru ávirkað av tíð og stað
• at greiða frá, hví søguliga gongdin í ávísum tíðarskeiðum varð merkt av samanheingi og í øðrum tíðarskeiðum av broti
• at vísa á vanlig heiti á tíðarskiftum og seta í tíðarrøð
• at sermerkja samanheingi millum søguligar hendingar og ta tíð, tær fara fram í.

Tulkan og miðlan

Næmingurin dugir:

• at endurskapa lutir, persónar og hendingar úr søguni
• at leggja fram søguligar hendingar í ymsum málbúnum
• at skilgreina vanlig søguhugtøk og nýta keldukritikk
• at síggja søguna úr ymiskum sjónarhornum
• at leggja fram og grundgeva fyri sínum sjónarmiðum
• at meta um og taka støðu til keldur og kelduvirði í ymsum miðlum
• at leita fram upplýsingar í ymiskum miðlum og av ymiskum slag, viðgera hesar upplýsingar og meta um teirra kelduvirði
• at orða viðkomandi spurningar um evni og temu og grundgeva fyri uppskotnum loysnum.

Førleikamál fyri 10. flokk

Søga í fortíð og samtíð

Næmingurin dugir:

• at savna upplýsingar um og fortíðina, nýta ymiskar keldur og viðgera tær keldukritiskt
• at umskapa søguligar spurningar til søgulig greiðsluevni
• at vísa, at hann kennir týdningarmiklar menningargongdir og hendingar í føroyskari, evropiskari og alheims søgu
• at brúka mentanarástøði at greina støður, m.a. har mentanir møtast
• at søkja sær upplýsingar av søguligum og samfelagsligum slag, at meta um og at nýta tær
• at seta viðkomandi spurningar og at arbeiða við avmarkaðum søguligum og samfelagsligum evnum
• at taka støðu til føroyska og evropiska mentan og hugsanarhátt í mun til aðrar mentanir og hugsanarhættir
• at brúka vitan um ymiskar samfelagsskipanir og leiklut einstaklingsins í teimum
• at meta um týdningin av, at einstaklingurin er søguskaptur og søguskapandi
• at meta um samspælið millum menniskju, náttúru og samfelag, umframt møguleikarnar at menna samfelagið
• at greiða frá føroyska samfelagsbygnaðinum við politiskum flokkum, vali, almennari fyrisiting o.s.fr.

Tíð og rúm

Næmingurin dugir:

• at greiða frá søguligu tíðarskeiðunum
• at nýta søgulig hugtøk
• at vísa dømi um, hvussu søguligar hendingar og persónar eru ávirkað av tíð og stað
• at síggja leiklutin hjá menniskjanum sum leikara í samfelagsmenningini.

Tulkan og miðlan

Næmingurin dugir

• tilvitað at vísa á, hvussu onnur nýta søguligar keldur í sínum søguligu frágreiðingum
• at greiða frá ymiskum søgufatanum
• at síggja, at evnavalið hjá søgufrøðingum broytist frá tíð til aðra
• at viðgera søguligar hendingar við støði í tí hugburði, ið tá var galdandi
• at greiða frá, hvussu søgan verður nýtt í samfelagnum í dag, og hvussu miðlar og hugburður ávirka fatanina av fortíð, nútíð og framtíð
• at vísa á dømi, har søgan verður nýtt og misnýtt, og við prógvum meta kritiskt um tey
• at greiða frá søguligum evnum við greinandi háttalag
• at vísa førleika sín at bera fram søgulig greiðsluevni.

9. flokkur

Eftirmeting

Einstaki næmingurin skal ávegis og javnan í undirvísingargongdini eftirmetast við støði í fakliga avrikinum í lærugreinini, so næmingurin fær eina greiða meting av fakligu støðuni hjá sær í mun til ásettu málini, og hvat hann skal arbeiða við, um málini ikki eru rokkin. Eftirmetingarnar kunnu vera av ymiskum slagi, t.d. støðumeting, testir munnlig upplegg og skrivligar royndir. Í eftirmetingini av einstaka næminginum skal eisini tilskilast, hvussu fakliga arbeiðslagið og arbeiðssemið hjá næminginum eru, bæði viðvíkjandi einsæris avriki og avriki í bólki. Eftirmetingin skal eisini fevna um eina vegleiðing til einstaka næmingin um, hvussu og hvat arbeiðast skal við í lærugreinini fyri at lúka málini. Eftirmetingarnar skulu skjalfestast skrivliga.

Einstaki skúlin ger skrivligar reglur fyri, nær og hvussu eftirmetingarnar verða framdar, og hvussu eftirmetingarnar verða latnar næmingunum.

Próvtøkuhættir

Hildin verður ein munnlig próvtøka.

Próvhoyringin varir 20 minuttir, íroknað próvdøming. Fyrireikingartíðin er 20 minuttir íroknað útflýggjan av tilfari og vegleiðing.

Próvtøkuspurningarnir verða settir við støði í evnum, økjum o.tíl., bæði úr kjarnatilfarinum og ískoytistilfarinum. Próvhoyringin er ein faklig samtala millum próvtakara og próvhoyrara, og tekur samtalan støði í framløgu próvtakarans av tilfari og próvtøkuspurningi, sum próvtakarin hevur arbeitt við í fyrireikingartíðini.

Grundarlagið fyri próvtøkuna er alt tilfar, sum er lisið í lærugreinini í 8. og 9. flokki.

Próvtøkutilfar og próvtøkuspurningar verða send próvdómaranum til góðkenningar sambært próvtøkukunngerðini.

Dømingargrundarlag

Próvhoyrt verður í kendum tilfari, og tilfarið skal vera valt soleiðis, at tað í tema ella á annan hátt er knýtt at evnum, økjum o.tíl., sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini. Tilfarið, ið er grundarlag undir munnligu próvtøkuni, skal í sínari heild síggja til, at øll faklig mál í lærugreinini eru umboðað.

Próvtakarin skal við støði í fakligari tilgongd og støðisførleikunum sýna evni sjálvstøðugt at leggja fram og viðgera tilfar við støði í próvtøkuspurningi/um. Hann skal sýna, at hann dugir at taka fram týðandi tættir í tilfarinum, at seta teir í samband við tættir í undirvísningini og at seta próvtøkutilfarið í frásjón.

Dentur verður lagdur á, at próvtakarin dugir at greiða frá innihaldinum í tekstinum, seta hann inn í tíðarhøpi, so greitt sæst aftur, at próvtakarin hevur yvirlit yvir søguliga gongdina. Próvtakarin skal harumframt duga at seta próvhoyringartekstin inn í samtíðarhøpi.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans.

Próvtalslýsingar

9. flokkur munnlig próvtøka

10. flokkur

Eftirmeting

Einstaki næmingurin skal ávegis og javnan í undirvísingargongdini eftirmetast við støði í fakliga avrikinum í lærugreinini, so næmingurin fær eina greiða meting av fakligu støðuni hjá sær í mun til ásettu málini, og hvat hann skal arbeiða við, um málini ikki eru rokkin. Eftirmetingarnar kunnu vera av ymiskum slagi, t.d. støðumeting, testir munnlig upplegg og skrivligar royndir. Í eftirmetingini av einstaka næminginum skal eisini tilskilast, hvussu fakliga arbeiðslagið og arbeiðssemið hjá næminginum eru, bæði viðvíkjandi einsæris avriki og avriki í bólki. Eftirmetingin skal eisini fevna um eina vegleiðing til einstaka næmingin um, hvussu og hvat arbeiðast skal við í lærugreinini fyri at lúka málini. Eftirmetingarnar skulu skjalfestast skrivliga.

Einstaki skúlin ger skrivligar reglur fyri, nær og hvussu eftirmetingarnar verða framdar, og hvussu eftirmetingarnar verða latnar næmingunum.

Próvtøkuhættir

Eingin próvtøka er í søgu og samtíð í 10. flokki.

Í hesum parti av námsætlanini verður í stuttum greitt frá teimum didaktisku meginreglum, ið eru støðið undir skipan av undirvísing. Hvør einstøk námsætlan myndar didaktiska sjónarmiðið, og saman mynda allar námsætlanirnar tann felags didaktiska pallin, har undirvísing verður útint.

Undirvísingin tekur altíð støði í teimum førleikum, ið næmingurin hevur við sær av tí stigi, hann kemur. Námsætlan og útbúgvingarbygnaður skulu tryggja, at fortreytir fyri fjøltáttaðari undirvísing eru til staðar.

Didaktiskar meginreglur

Í undirvísingini er umráðandi, at førleikarnir at lurta, at tala, at lesa og at skriva renna saman í eina heild. Í teirri ávísu undirvísingargongdini ber til at leggja høvuðsdent á eitt av kjarnaøkjunum, tað kann vera søga í fortíð og samtíð, tíð og rúm ella altjóða tulking og miðling.

Av stórum týdningi er tað, at kjarnaøkini umskarast, tá ið tað ber til og tá ið tað verður mett at vera hóskandi. Sum dømi kundu partar úr kjarnaøkinum tíð og rúm verið samskipaðir við pørtum úr kjarnaøkinum tulking og miðling. Á tann hátt kundi vitan um hendingar og søgulig tíðarskeið úr einum hugmyndafrøðiligum og samfelagsligum sjónarhorni verið við til at gjørt fatanina av søgufrøðini meira fjøltáttaða.

Munnligi tátturin skal vera raðfestur høgt, og samrøðan er kjarnin í hesum tátti. Munnligar framløgur skulu skipast inn í undirvísingartilgongdina, so næmingurin stigvíst venur seg við at leggja fram. Dentur verður lagdur á, at næmingurin sameinir munnligar framløgur við egin skrivlig verk, nýtslu av KT-amboðum, ymiskar samskiftishættir o.s.fr. Á tann hátt verður retoriski førleikin hjá næminginum mentur.

Skrivligi tátturin skal eins og tann munnligi í stóran mun vera skipaður inn í dagligu undirvísingina og í fakligu heildina. Á henda hátt kann næmingurin menna seg í skrivitilgongdini og í stigum ogna sær góðar skriviførleikar. Somuleiðis skal verða borið so í bandi, at skrivlig avrik í øðrum lærugreinum eisini kunnu vera partur av skrivligum avrikum í lærugreinini samskiftistøkni. Umframt at hetta styrkir um tvørfakliga samstarvið, gevur tað næminginum eina greiðari fatan av týdninginum, skriviførleiki hevur fyri alt skrivligt samskifti, og samstundis mennir tað evnini hjá næminginum at orða seg bæði munnliga og skrivliga.

Stigvøkstur

Stigvøkstur merkir støðuga framtøku av einum lægri stigi á eitt hægri. Í læringartilgongdini verður farið frá tí lætta til tað torføra, frá tí einfalda til tað torgreidda og frá tí ítøkiliga til tað úrtøkiliga. Stigvøksturin er oftast tíðartreytaður. Undir stigvøkstrinum liggur eisini kravið um vaksandi ábyrgd og virknari luttøku. Umráðandi er í hesum sambandi, at ljós verður varpað á teir leiklutir, sum næmingur og lærari kunnu hava hvør sær. Samrátt verður um, hvat ið er best at gera, og hvussu hetta verður gjørt, so næmingurin fær ávirkan á undirvísingina og á sína egnu læring.

Stigvøksturin kemur serstakliga til sjóndar í teimum førleikamálum, sum lýst eru í námsætlanini. Málini lýsa framúravrikið (hægsta próvtal) og eru bindandi, soleiðis at skilja, at lærari og næmingur altíð arbeiða fram ímóti at náa teimum ásettu málunum so væl sum gjørligt. Fyri at tryggja stigvøkstur er neyðugt at sett verða ávegismál, sum hjálpa næminginum fram móti endaligu málunum. Umráðandi er eisini, at lærarin er tilvitaður um fortreytirnar hjá einstaka næminginum og tillagar undirvísingina eftir einstaka næminginum. Lærarin skal leggja undirvísingina til rættis, so næmingurin veit frammanundan, hvørji áveigsmálini eru. Næmingurin skal gerast tilvitaður um tey krøv, ið sett verða, so hann kann seta upp mál, umhugsa og leggja til rættis sína egnu menning. Næmingurin skal greitt fáa at vita, hvussu hann verður eftirmettur, og hvat metingarstøðið er.

At læra at læra

Næmingurin skal gerast tilvitaður um, hvat tað í grundini er at læra. Eisini skal næmingurin gerast tilvitaður um ymiskar læringarhættir, og hvat endamálið við læringini er.

Undirvísingin skal sostatt ikki bert savna seg um tað, sum lært verður, men eisini um, hvussu lært verður. Umráðandi er, at hugtakið læring verður lýst og viðgjørt í flokkinum, so næmingurin gerst tilvitaður um, hvat hugtakið ber í sær. Næmingurin skal regluliga gerast varugur við, hvussu læringartilgondin er ætlað, og hann skal verða eggjaður til at umhugsa sína egnu støðu í henni. Dentur verður eisini lagdur á heimaarbeiði og tann týðandi leiklut, hetta hevur í fakligu menningini.

Næmingurin skal frá fyrsta degi skilja týdningin av lærugreinini søgu. Tá ið arbeitt verður við ymiskum táttum í lærugreinini, verða ymiskir førleikar mentir. Næmingurin skal fáa fatan av, hvat hesir førleikar kunnu verða brúktir til, eisini uttan fyri skúlans gátt. Undirvísingin í søgu skal gera næmingin tilvitaðan um, at hann í lærugreinini mennist og gerst førur fyri at arbeiða greinandi og sjálvstøðugt. Eisini skal næmingurin verða tilvitaður um, at hann í lærugreinini samskiftistøkni mennir sær førleikarnar at koma til orðanna í nógvum ymiskum tekstsløgum og samskiftisstøðum.

Arbeiðshættir

Arbeiðshættir skulu veljast so, at teir eru við til at røkka teimum málum, ið sett eru. Í øllum kjarnaøkjum er umráðandi at leggja arbeiðið til rættis so, at ein líðandi stigvøkstur verður tryggjaður. Hetta verður m.a. gjørt við at týðandi tekstir og tekstsløg verða tikin upp í undirvísingina.

Í søgu skulu ymiskir arbeiðshættir verða nýttir so, at fjølbroytni í lærugreinini kann verða framt miðvíst. Arbeiðshættir kunnu fevna um lærarafyrilestur, einstaklingsverkevni, næmingaframløgur, samrøður í flokkinum, bólka- og toymisarbeiði, verkætlanarevni o.tíl. Tá ið arbeiðshættir verða valdir og lagdir til rættis, er eyðsæð, at lærarin hugsar um stigvøkstur í undirvísingarhættunum, har byrjað verður við lærarastýrdari undirvísing. So hvørt sum næmingurin búnast og gerst meira sjálvstøðugur, verður hesin lærarastýrdi undirvísingarformur at minka.

Næmingurin skal ikki einans duga at fyrihalda seg til boðskap úr tekstum, frá lærara og floksfeløgunum, men í eins stóran mun duga at miðla vitan og boðskap til lærara, floksfelagar og móttakarar uttan fyri flokshølið umframt skúlans gátt.

Arbeiðshættirnir eru tískil neyvt samantvinnaðir við serligum atliti at, hvussu bæði munnligi og skrivligi tátturin verða útintir.

Endamálið við teimum ymsu arbeiðsháttunum er at menna aðrar førleikar enn teir reint fakligu, tað eru førleikar sum t.d. at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan, at granska, at arbeiða sjálvstøðugt, at seta sær mál og at arbeiða evnislagað og miðvíst, at arbeiða tíðaravmarkað, at samstarva, at samhugsa, at brúka og hugsa vitan í nýggjum høpi, at leggja til rættis og evna til eitt avrik, at gera uppgávuorðingar, at brúka ymisk háttaløg, at hugsa nýtt og verkseta, at hugsa djúpari og breiðari um ávíst evni, umframt at taka á seg ábyrgd og hava virðing.

Lærari má altíð gera sær sjálvum og næmingum greitt, hvat endamálið við ávísum arbeiðshátti er.

Samstarv

Lærugreinin søgu er partur av yvirskipaða kravinum um samstarv millum tvær ella fleiri lærugreinir. Samstarvast skal við ymiskar lærugreinir um ymisk evni, eitt nú menning av skapandi evnum og KT-førleikum.

Tvørfakligt samstarv kann vera meira ella minni bindandi – frá fullkomnari samkoyring millum lærugreinir við felags tímum og felags tvørfakligum verkætlanum, til bert at fevna um avtalur millum lærarar um at fylgjast í lesnaði (lesa parallelt), t.e. at taka upp somu evni í fleiri lærugreinum samstundis, og soleiðis geva næmingunum fleiri ymiskar tilgongdir til sama spurning.

Tvær høvuðsgrundgevingar eru fyri tvørfakligum samstarvi: 1) ein almenn, ið snýr seg um førleikarnar, næmingurin skal ogna sær og bjóða fram á arbeiðsmarknaðinum, og 2) ein námsfrøðilig, ið snýr seg um skiftandi arbeiðshættir og at geva næminginum innlit í tvørfakligar samanhangir.

Tvørfakligt samstarv skal hjálpa næminginum at síggja lærugreinirnar sum partar av størri heild og letur samstundis upp fyri øðrum og víðari sjónarmiðum. Harumframt eru evnini at samstarva og síggja samanhangir avgerandi, tá ið næmingurin fer undir víðari lestur ella út á arbeiðsmarknaðin.

Skrivlig avrik

Skrivligi parturin letur upp fyri tvørfakligum samstarvi og við tí øðrvísi skrivligum avrikum. Heldur enn at lata eitt avrik inn, bara í samskiftistøkni, kann talan verða um tvørfakligt samstarv.

Næmingurin skal hava venjing í at skriva so, at hann eisini skrivliga kann vera partur av toymisarbeiði og verkætlanum. Á tann hátt kann næmingurin mennast til at geva og taka ímóti viðmerkingum til skrivligu uppritini, sum verða løgd fram, á mennandi hátt. Kunningartøknin letur upp fyri munagóðum og ítøkiligum møguleikum í sambandi við vegleiðing og umrøðu í sjálvari skrivitilgongdini.

Arbeitt verður við uppgávum og verkætlanum, har dentur bæði verður lagdur á arbeiðsgongd og úrslit. Hetta verður samlað í skjalamappu (portfolio) hjá hvørjum einstøkum næmingi, soleiðis at undirvísingargongdir og fakliga menningin hjá næminginum verða skjalfest.

Samrøða

Munnlig framseting hevur reglur og lýsingar, sum næmingurin skal duga at nýta og framhaldandi menna. Skúlin skal tí leggja dent á frásøgn og málburð, og við hesum eggja til forvitni og skapa áhuga fyri móðurmálinum sum intellektuelt amboð, ið skal víðka sjónarringin hjá næminginum. Allir flokkar skulu tí gera royndir við málinum, eitt nú við sínamillum tosi og við tí at siga frá.

Skúlin skal vera so rúmur, at til ber at tosa um kenslur, evni, hugtøk og hendingar í gerandisdegnum. Arbeiðast skal við tí at lurta og tí at vera umhugsin øll skúlaárini, samstundis sum orðaval og talugávur mennast. Næmingurin skal sleppa at royna veruligar eins væl og gjørdar samrøður. Floks- og bólkakjak skal javnan eftirmetast so, at næmingarnir gerast tilvitaðir um, hvat tað er, sum fær tosið á glið og samrøðuna ella orðaskiftið at rigga og ganga væl.

Lesing

Næmingurin skal haldast til at lesa nógv. Eitt gott lesiumhvørvi á skúlanum er ein treyt fyri at menna góðar og fjølbroyttar lesiførleikar. Hetta verður skapt í flokkinum við nógvum ymiskum lesitilfari og góðum vanum. Skúlabókasavnið er ein sjálvsagdur partur av hesum góðu vanum. Fyri at røkka góðum lesiumhvørvi er av stórum týdningi, at skúlabókasavnið er ein natúrligur partur av skúlagongdini. Í byrjanini kunnu næmingarnir t.d. lesa eina stutta bók um dagin. So hvørt sum bøkurnar gerast longri, má meira tíð setast av til at lesa eina bók í. Umráðandi er, at lesingin verður løgd til rættis samsvarandi tí førleikastigi, næmingurin er á. Allir næmingar skulu lesa eina aldurshóskandi skaldsøgu ella samsvarandi tekstmongd um mánaðin øll skúlaárini.

Lívlong læring

Umráðandi er, at næmingurin gerst tilvitaður um samfelagsliga og persónliga týdningin av tí menniskjaliga og samfelagsliga tilfeingi, útbúgving er. Tí skulu næmingar eggjast til at umhugsa sína egnu framtíð og seta sær persónlig mál, har lærarin leggur lag á og skapar umstøður, sum stimbra hugin til at læra nýtt alt lívið.