Kjarnin í lærugreinini er danskt mál og danskar bókmentir umframt aðrar bókmentir á donskum máli.

Danskt er fyrsta fremmandamál, sum undirvíst verður í, og er kravd lærugrein frá 3.-9. floksstig. Í 10. flokki er danskt vallærugrein.

Danskt mál og donsk mentan eru partur av norðurlendskari mentan, og tí gevur danskt atgongd til onnur norðurlendsk mál og til eina felags mentanarfatan, sum fremur ein norðurlendskan samleika. Í lærugreinini verður tí eisini undirvíst í svenskum og norskum máli og bókmentum.

Kjarnin í lærugreinini byggir á eitt breitt úrval av donskum tekstum, bæði munnligum, skrivligum og samansettum tekstum, har samspæl er millum skrift, ljóð og mynd. Lærugreinin byggir sostatt á víðkaða teksthugtakið, har omanfyri nevndu teksthugtøk eru umboðað.

Undirvísingin í donskum hevur til endamáls

• at næmingurin mennir sínar lesi- og skriviførleikar umframt samskiftisevni, so at hann er førur fyri at skilja og at nýta danskt mál í talu og skrift
• at næmingurin fær innlit í danskar og norðurlendskar bókmentir umframt alheimsbókmentir á donskum máli
• at næmingurin mennir sína tilvitan um týdningin av at kunna samskifta og ogna sær vitan á fleiri málum
• at næmingurin ognar sær eitt amboð at leita sær fram vitan og upplýsing í framhaldandi læring síni.

Lærugreinin danskt røkkur frá 3.-10. flokk. Í 10. flokki er danskt vallærugrein.

Fakliga innihaldið í lærugreinini er lutað sundur í kjarnaøki og ískoytisøki. Kjarnaøki eru kravd øki, ið fevna um umleið 80% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum velja í felag. Ískoytisøki fevna um umleið 20% av klokkutímatalinum á hvørjum floksstigi. Næmingurin fer til skrivliga próvtøku í kjarnaøkjunum og til munnliga próvtøku í bæði kjarnaøkjum og ískoytisøki.

Kjarnaøki

Lærugreinin danskt hevur 4 ymisk kjarnaøki, ið eru tey somu frá lægsta til hægsta stig. Økini umskarast og virka fyri ein stóran part saman í undirvísingini:

Talaða málið

Kjarnaøkið talaða málið snýr seg um samrøðuna, bæði at lurta og tosa. Samrøðan er vegurin til vitan, kunnleika og samleika, og hon er grundarlag undir øllum samskifti ímillum menniskju. Við at luttaka í kjaki um faklig og tilverulig evni skal næmingurin læra at orða seg greitt og grundgeva sakliga fyri egnum sjónarmiðum. Støðan, samskift verður í, setur karm um samskiftisháttin. Undirvísingin skal tí fevna um ymisk tekstsløg, sum hvørt á sín hátt skulu styrkja fatanina av ymiskum munnligum samskiftisháttum og av leiklutum teirra samskiftandi. Í undirvísingini skal næmingurin gerast kunnugur við málnýtslu í vanligum høpi. Hann skal gerast medvitandi um týdningin av málnýtslu og møguleikum, sum málið hevur sum samskiftismiðil í munnligum og skrivligum samskifti. Hann skal læra rættan, danskan framburð og at taka virknan lut í samrøðu og kjaki á donskum máli. Harafturat skal næmingurin gerast førur fyri at skilja svenskt og norskt og duga at gera seg skilligan á hesum málum.

Skrivaða málið

Kjarnaøkið skrivaða málið snýr seg um at lesa og skriva danskt. At lesa og skriva eru javnskipaðar lærutilgongdir, har næmingurin mennir skriviførleikan við at lesa og lesiførleikan við at skriva. Hugur næmingsins at lesa og skriva skal stimbrast og somuleiðis tilvitan hansara um lesi- og skrivitilgongdina. Arbeitt verður á støðugt hækkandi torleikastøði í mállæru og rættskriving og í samvirkanini millum snið, innihald og ætlan við einum teksti. Samspælið millum mál, innihald, tekstslag og uppliving er ein høvuðstáttur í allari bókmentaundirvísing. Týdningarmikið er, at tekstirnir umboða ymisk tekstsløg og tíðarskeið. Næmingurin skal lesa og viðgera eitt breitt úrval av donskum, norðurlendskum og øðrum tekstum frá fornøld til nútíðina, bæði fagrar bókmentir og yrkisbókmentir. Harumframt skal næmingurin uppliva, at danska málið kann gerast vegurin til ein størri norðurlendskan samanhang.

Samansettir tekstir

Kjarnaøkið samansettir tekstir snýr seg bæði um at lesa og at skapa tekstir. Samansettir tekstir vísir til víðkaða teksthugtakið, har tekstir kunnu vera settir saman av t.d. skrift, ljóði og myndum. Arbeitt verður við ymiskum framsagnarháttum, samsvarandi tí tekstaslag, talan er um. Teksttilfarið fevnir t.d. um myndir, teknisøgur, ymiskar tíðinda-, kjak- og heimildartekstir, yrkistekstir, lýsingartekstir, netsíður, filmar, leikir og songtekstir.

Málkunnleiki

Kjarnaøkið málkunnleiki fevnir um mállæru og málnýtslu. Næmingarnir fáa innlit í málið sum skipan og tilknýti tess til mentan og samleika. Arbeitt verður á støðugt hækkandi torleikastøði í grundleggjandi mállæru. Næmingurin skal gerast tilvitaður um, hvussu hann best nemur sær mál, og hann skal læra at nýta ymiskar hættir at loysa máltrupulleikar.

Ískoytisøki

Ískoytisøki eru valfrí øki, sum lærari og næmingar í einstaka flokkinum semjast um í felag. Ískoytisøki kunnu styðja og lýsa eitt ella fleiri kjarnaøki frá øðrum sjónarhornum og vera við til at menna førleika næmingsins samsvarandi teimum førleikamálum, ið ásett eru. Endamálið við ískoytisøkjum er harumframt at geva skúlum og útbúgvingarbreytum rúm fyri serligum eyðkennum og arbeiðsháttum.

Í lærugreinini donskum eru førleikamálini lutað sundur í støðisførleikar og fakligar førleikar.

Støðisførleikar

Støðisførleikar eru grundleggjandi førleikar, sum menniskju ogna sær tíðliga í lívinum, men sum mugu stimbrast og mennast alt lívið. Støðisførleikar hava avgerandi týdning fyri, at kunnleiki, vitan og førleikar verða ment í øllum lærugreinum. Støðisførleikar eru við til at menna sannkenning, virðing, hugflog og evni til støðutakan og sjálvvirkni. Undirvísingin skal virka fyri, at næmingurin fær hug og sinni at læra og geva sítt íkast til kjak og loysnir.

Í hesum sambandi eru fýra støðisførleikar lýstir við atliti at teimum fortreytum, sum eru galdandi fyri læru­greinina. Í øllum lærugreinum skal næmingurin læra:

• at virða
• at samskifta
• at granska
• at skapa

At virða

At virða er at virka fyri góðari samveru millum menniskju og fyri góðum samanspæli millum menniskju, náttúru og umhvørvi. Virðing fremur tryggleika og trivnað, ið eru fortreytir fyri gagnligari menning. Undirvísingin skal virka fyri, at hvør einstakur næmingur verður sæddur og hoyrdur, og at hann kennir seg at hava virði og týdning, har hann er.

Førleikin at virða snýr seg í donskum um at virða danska málið sum samskiftismiðil og mentanarbera. Undirvísingin leggur dent á, at næmingurin skilir tær ymisku fortreytirnar, ið øll menniskju hava í lívinum, og lærir at virða tørv og sjónarmið hjá øðrum, uttan mun til aldur, kyn, húðarlit og lívsáskoðan. Næmingurin skal eisini virða sín egna tørv og tað náttúrutilfeingið, vit øll eru bundin at. Hann skal læra at virða tær skyldur og tey rættindi, sum fólkaræði byggir á, har ímillum teir sáttmálar, ið Sameindu Tjóðir hava samtykt í sambandi við barnarættindi og mannarættindi annars. Eisini skal næmingurin hava virðing fyri, at ymiskar mentanir og samfeløg kunnu byggja á onnur virði enn hansara egnu.

At samskifta

At samskifta snýr seg um førleikan at bera fram hugsanir sínar munnliga og at lesa og skriva. At samskifta á donskum snýr seg eisini um at rokna og at nýta tøknilig amboð, ið tæna samskiftinum millum manna.

Førleikin at bera fram hugsanir sínar munnliga á donskum verður mentur við miðvíst at arbeiða við munnligum venjingum í ymiskum samskiftisstøðum. At duga at orða seg munnliga á donskum gevur næminginum harumframt møguleika at taka virknan lut í norðurlendskum samskifti.

Førleikin at lesa og skriva í donskum skal mennast og stimbrast alla tíðina, so næmingurin kann ogna sær vitan, upplýsingar og upplivingar. At skriva er at skipa hugsan og menna hugskot, at lesa er at skyna á og tulka.

Førleikin at rokna snýr seg í donskum um at lesa hagtøl, fata bygnað, frymlar og úrtøkiligar skipanir. At rokna er eisini at hugsa skilvíst og loysa vandamál. Hesir førleikar eru fortreyt fyri at skilja og taka støðu til mangar gerandistekstir, og tí hevur undirvísingin í donskum sín lut í hesi menning.

Førleikin at nýta tøknilig amboð er í donskum at duga at nýta teir møguleikar, sum kunningartøknin gevur, so sum tekstviðgerðarforrit og samskiftisforrit. Næmingurin skal eisini duga at velja og meta um tær upplýsingar, hann fær. Við at nýta tøknilig amboð kann næmingurin samskifta og samstarva uttan mun til tíð og stað.

At granska

At granska er ein íborin førleiki. Børn rannsaka umhvørvið fyri at klára seg í lívinum. At granska er at eygleiða, undrast, finna svar og gera royndir. Lærarar skulu geva gætur, at hesir førleikar verða mentir frá lægsta til hægsta stig.

Førleikin at granska snýr seg í donskum um at eggja forvitni næmingsins og stimbra hug og dirvi hansara til at seta spurningar og at leita sær ráð og vitan um mál og bókmentir. Næmingurin skal læra at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan á bókasøvnum, í bókmentum, handbókum, á internetinum o.s.fr. Næmingurin skal eggjast til at síggja gagn og gleði í yrkis- og fagurbókmentum og til at fregnast um mál- og bókmentafrøðiligar spurningar, sum bjóða forvitninum av. Við dømum og venjingum skal næmingurin læra at nýta vísindaliga framferðarháttin og at handfara keldutilfar á ein sakligan og siðiligan hátt.

At skapa

Forvitni, spæl og hugflog eru serligir eginleikar, sum lærarin skal varða um og gera gagn av í undirvísingini. At skapa er eisini ein førleiki, ið kann vinnast við lærdómi. Næmingurin skal læra at hugsa, tala og skriva sjálvstøðugt og at menna hugskot síni, og hann skal kenna seg at hava ein virknan lut í egnari menning og læring.

Førleikin at skapa snýr seg í donskum um at gera næmingin tilvitaðan um og líta á egin evni, so hann gerst førur fyri sjálvur at byggja víðari á tað, sum lært er. Næmingurin skal læra, hvussu bókmentalig og listarlig nýbrot hava broytt lívsáskoðanir og mentan. Næmingurin skal læra, at tekstframleiðsla er ein skapandi tilgongd, sum byggir á hugflog, íblástur og treystleika. Við atliti at búningarstigi og serligu gávum næmingsins verður arbeitt miðvíst við skapandi tilgongdum, sum fremja íblástur og stimbra hugflogið. Við at gera sær fyrimyndir skal næmingurin læra at meta um dygdina í avrikum hjá sær sjálvum og øðrum.

Fakligir førleikar

Danskt hevur ávegismál fyri 4. og 6. floksstig og endalig mál fyri 9. og 10. floksstig og endalig mál fyri A-stig. Ávegismálini eru vegleiðandi, tó soleiðis at skilja, at um munandi frávik koma fyri, skal hetta fráboðast leiðslu skúlans, sum við støði í lýsta tørvinum hevur skyldu til at seta neyðug tiltøk í verk. Um endaligu málini verða eftirmett við próvtøku, eru tey bindandi.

4. floksstig

Talaða málið

Næmingurin dugir

• at nýta danska málið í samrøðu og skilja innihaldið, tá ið tosað verður um viðkomandi evni
• at lurta við áhuga, spyrja og svara spurningum um lisið tilfar og myndir.

Skrivaða málið

Næmingurin dugir

• at lesa viðkomandi tekstir við hóskandi ferð og skilja tað lisna
• at kenna eyðkennini hjá ymiskum tekstsløgum og skilja, at tekstir og aðrir málbúnar kunnu siga frá ymiskum áskoðanum og virðum
• at meta um egna úrtøku av tí lisna
• at skriva einfaldar tekstir í hendingarøð við hond
• at tekna, svara skrivligum spurningum ella á annan hátt vísa, at tað lisna er skilt
• at leita og finna fagur- og yrkisbókmentir á bókasavni og á teldu
• at nýta handbøkur og orðabøkur, bæði prentaðar og teldutøkar, og at nýta rættstavara
• at nýta teldu sum amboð og leita sær fram upplýsingar.

Samansettir tekstir

Næmingurin dugir

• at tosa um fagurfrøðiliga leiklutin og endamálið við samansettum tekstum
• at skapa eina samanhangandi frásøgn við at seta saman orð, ljóð og mynd.

Málkunnleiki

Næmingurin dugir

• at greina ein setning og kenna navnorð, sagnorð og lýsingarorð
• at nýta einfaldar stavi- og bendingarreglur og seta punktum.

6. floksstig

Talaða málið

Næmingurin dugir

• at málbera seg greitt og samanhangandi við røttum framburði um viðkomandi evni
• at lurta virkin og seta greinandi og metandi spurningar
• at troyta orðatilfeingið og nýta viðkomandi hugtøk.

Skrivaða málið

Næmingurin dugir

• at lesa raðið við hóskandi ferð og skilja tað lisna
• at greina viðkomandi tekstir og at nýta grundleggjandi bókmentafrøðilig hugtøk
• at meta um egna úrtøku av tí lisna
• at skriva málsliga rætt, samanhangandi og fjølbroytt í einum formi, ið hóskar til tekstslagið
• at skriva stutt tekstbrot við skilligari handskrift
• ymiskar lesihættir sum t.d. at snarlesa, nærlesa, punktlesa og vísa, at tað lisna er skilt
• at troyta orðatilfeingið og nýta viðkomandi hugtøk
• at leita og finna fagur- og yrkisbókmentir á bókasavni og á teldu
• at nýta orðabøkur og handbøkur, bæði prentaðar og teldutøkar, og at nýta rættstavara
• at nýta teldu sum amboð og leita fram upplýsingar.

Samansettir tekstir

Næmingurin dugir

• at skilja og greina ymiskar samansettar tekstir og nýta grundleggjandi hugtøk
• at skapa eina samanhangandi frásøgn við at seta saman orð, ljóð og mynd.

Málkunnleiki

Næmingurin dugir

• orðaflokkarnar, grundleggjandi mállæru og málbygnað
• at nýta stavi-, bendingar- og teknsetingarreglur og gera reglubrot
• at lesa lættar svenskar og norskar tekstir og skilja tað lisna.

9. floksstig

Talaða málið

Næmingurin dugir

• at málbera seg greitt og samanhangandi við røttum framburði í samsvari við samskiftisstøðuna
• at lurta og taka virknan lut í kjaki
• at troyta orðatilfeingið væl og nýta viðkomandi hugtøk.

Skrivaða málið

Næmingurin dugir

• at lesa raðið skjótt og skilja og liva seg inn í tað lisna
• at greina og tulka ymisk viðkomandi tekstsløg
• at nýta grundleggjandi bókmentafrøðilig hugtøk og seta tekst í størri høpi
• at meta um egna úrtøku av tí lisna
• at skriva málsliga rætt, samanhangandi, beinrakið og fjølbroytt í einum formi, sum hóskar til tekstslag og samskiftisstøðu
• at tillaga lesihættir til lesiendamál, tekstslag og miðil, umframt at nýta ymiskar strategiir viðvíkjandi lesifatan
• at troyta orðatilfeingið og nýta viðkomandi hugtøk
• at nýta keldur miðvíst og vandin
• at nýta orðabøkur og handbøkur, bæði prentaðar og teldutøkar, og at nýta rættstavara 
• at nýta teldu sum amboð og KT miðvíst og skilagott í ymiskum skrivitilgongdum.

Samansettir tekstir

Næmingurin dugir

• grundleggjandi greining og tulking av ymiskum samansettum tekstum
• at nýta ymiskar miðlar, keldur og fagurfrøðilig amboð í egnum tekstum
• at virða etisku reglurnar fyri samskifti í kunningartøkni.

Málkunnleiki

Næmingurin dugir

• at nýta stavi-, bendingar- og teknsetingarreglur rætt og gera reglubrot
• at nýta vitan um mál, málbrúk og fjølbroytni í málinum
• at lesa svenskar og norskar tekstir og skilja tað lisna
• at skilja svenska og norska talu.

10. floksstig

Talaða málið

Næmingurin dugir

• at málbera seg greitt, samanhangandi og fjøltáttað við røttum framburði í samsvari við samskiftisstøðuna
• at lurta og taka virknan lut í samrøðu og kjaki og grundgeva sakliga fyri sínum sjónarmiðum
• at troyta orðatilfeingið væl og nýta viðkomandi hugtøk.

Skrivaða málið

Næmingurin dugir

• at greina og tulka ymisk tekstsløg
• at nýta grundleggjandi bókmentafrøðilig hugtøk og seta tekst í størri høpi
• at meta um egna úrtøku av tí lisna
• at skriva málsliga rætt, samanhangandi, beinrakið og fjølbroytt í einum formi, sum hóskar til tekstslag og samskiftisstøðu
• at tillaga lesihættir til lesiendamál, tekstslag og miðil, umframt at nýta ymiskar strategiir viðvíkjandi lesifatan
• at troyta orðatilfeingið og nýta viðkomandi hugtøk
• at nýta keldur miðvíst og vandin
• at nýta orðabøkur og handbøkur, bæði prentaðar og teldutøkar, og at nýta rættstavara
• at nýta teldu sum amboð og KT miðvíst og skilagott í ymiskum skrivitilgongdum.

Samansettir tekstir

Næmingurin dugir

• gjølliga greining og tulking av ymiskum samansettum tekstum
• at greiða frá og nýta ymiskar miðlar, keldur og fagurfrøðilig amboð í egnum tekstum
• at virða etisku reglurnar fyri samskifti í kunningartøkni.

Málkunnleiki

Næmingurin dugir

• at nýta stavi-, bendingar- og teknsetingarreglur miðvíst, vandin og rætt
• at nýta vitan og meta um málnýtslu og fjølbroytni í málinum
• at lesa svenskar og norskar tekstir og skilja tað lisna
• at skilja svenska og norska talu.

9. floksstig

Eftirmeting

Einstaki næmingurin skal ávegis og javnan í undirvísingargongdini eftirmetast við støði í fakliga avrikinum í lærugreinini, so næmingurin fær eina greiða meting av fakligu støðuni hjá sær í mun til ásettu málini, og hvat hann skal arbeiða við, um málini ikki eru rokkin. Eftirmetingarnar kunnu vera av ymiskum slagi, t.d. støðukanningar, testir, portfolio, logbók, verkætlanarframløga og munnligar ella skrivligar royndir. Í eftirmetingini av einstaka næminginum skal eisini tilskilast, hvussu fakliga arbeiðslagið og arbeiðssemið hjá næminginum eru, bæði viðvíkjandi einsæris avriki og avriki í bólki. Eftirmetingin skal eisini fevna um eina vegleiðing til einstaka næmingin um, hvussu og hvat arbeiðast skal við í lærugreinini fyri at lúka málini. Eftirmetingarnar skulu skjalfestast skrivliga.

Einstaki skúlin ger skrivligar reglur fyri, nær og hvussu eftirmetingarnar verða framdar, og hvussu eftirmetingarnar verða latnar næmingunum.

Próvtøkuhættir

Hildnar verða ein skrivlig og ein munnlig próvtøka. Til munnligu próvtøkuna gera lærari og skúlaleiðsla av, hvørt flokkur fer til munnliga próvtøku sambært próvtøkuhátti A ella próvtøkuhátti B, synopsypróvtøkuháttinum.

Skrivlig próvtøka

Skrivliga próvtøkan fevnir um máluppgávu og framseting.

Máluppgávan fevnir um staviførleika, málførleika og lesifatan.

Tíðarkarmarnir fyri royndirnar eru hesir:

• Máluppgáva 90 minuttir
• Framseting 3,5 tímar

Næmingur kann leita sær hjálp á internetinum, í lærubókum, uppgávum og øðrum lærutilfari.

Næmingi er ikki loyvt at samskifta við onnur enn umsjónarfólk, sum eru stødd í hølinum.

Skúlastjórin kann bjóða serligar próvtøkutreytir til næming við skerdum virkisførleika, tíðarkarmurin til royndina kann tá tó í mesta lagi verða øktur við 1/3 av tíðini.

Eitt samlað próvtal verður givið fyri staviførleika, málførleika og lesifatan, har hvør parturin telur 1/3.

Eiitt próvtal verður givið fyri framseting.

Munnlig próvtøka

Í seinasta lagi 1. oktober taka lærari og leiðsla skúlans avgerð um, hvørt flokkur til munnligu próvtøkuna árið eftir fer til próvtøku sambært próvtøkuhátti A ella B. Undirvísingin í lærugreinini verður skipað og løgd til rættis samsvarandi tí próvtøkuhátti, sum verður valdur.

Próvtøkuháttur A

Próvhoyringin varir í 20 minuttir, íroknað próvdøming. Fyrireikingartíðin er 40 minuttir íroknað útflýggjan av tilfari og vegleiðing.

Próvtøkuspurningarnir verða settir við støði í evnum, økjum o.tíl., bæði úr kjarnaøkjum og ískoytiøki. Próvhoyringin fevnir um framløgu próvtakarans, upplestur og fakliga samtalu millum próvtakara og próvhoyrara. Samtalan tekur støði í framløgu próvtakarans av tilfari, sum er knýtt at próvtøkuspurninginum, og sum próvtakarin hevur arbeitt við í fyrireikingartíðini.

Próvtakarin verður próvhoyrdur í lisnum og ólisnum próvtøkutilfari, sum kann fevna um styttri tekstir, størri bókmentaverk ella onnur tekstsløg (filmar, myndir o.s.fr.). Høvuðsdenturin í próvhoyringini verður lagdur á ólisna próvtøkutilfarið.

At lesa upp velur næmingurin eitt brot úr próvtøkuupplegginum (uml. 1/3 ns). Er próvtøkuuppleggið annað tekstslag enn skrivaður tekstur, velur lærarin ein tekst til næmingin at lesa upp.

Próvtøkutilfar og próvtøkuspurningar verða send próvdómaranum til góðkenningar sambært próvtøkukunngerðini.

Dømingargrundarlag tá ið próvtøkuháttur A verður nýttur

Próvhoyrt verður í lisnum og ólisnum tilfari, og ólisna tilfarið skal vera valt soleiðis, at tað í tema ella á annan hátt er knýtt at evnum, økjum o.tíl., sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini í 8. og 9. flokki. Lisna tilfarið, ið er próvtøkugrundarlag undir munnligu próvtøkuni, fevnir um 60-80 ns av styttri tekstum á bundnum máli, óbundnum máli og yrkisbókmentum. Tekstirnir skulu vera bæði av eldri og yngri uppruna, og skulu í síni heild síggja til, at øll faklig mál í lærugreinini eru umboðað. Harumframt verða til próvtøku givin upp eitt ella tvey ritverk, har annað skal vera danskt upprunaverk, t.d. skaldsøga, yrkingasavn, leikrit ella yrkisrit.

Lisna og ólisna tilfarið skulu vera skyld í evni, tíðarhøpi ella tekstslag. Ólisna tilfarið, sum er umleið 3 normalsíður ella samsvarandi tí, skal greinast og tulkast. Ein normalsíða er 1300 bókstavir. Lisna tilfarið verður brúkt til at seta ólisna tilfarið í samanhang. Próvtakarin skal við støði í fakligari tilgongd og støðisførleikum sýna evni sjálvstøðugt at leggja fram og viðgera tilfar við støði í próvtøkuspurninginum. Próvtakarin skal sýna, at hann dugir at taka fram týðandi tættir í tilfarinum, seta teir í samband við tættir í undirvísingini og seta próvtøkutilfarið í frásjón.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans. Í metingini skal størri denturin verða lagdur á evni próvtakarans at viðgera ólisna tilfarið.

Próvtøkuháttur B – synopsupróvtøkuháttur

Próvtøkuháttur B er synopsupróvtøkuhátturin, har næmingurin fer í dýpdina við evninum, áðrenn farið verður upp til próvtøku.

Fakligu økini í próvtøkuhátti B eru tey somu sum í próvtøkuhátti A, men tilgongdin er øðrvísi, t.e. val av tilfari í sambandi við próvtøkuna og fyrireikingin til próvtøkuna.

Munnliga próvtøkan varir 24 minuttir, íroknað próvdøming. Eingin fyrireikingartíð er.

Próvhoyringin verður skipað við framløgu, upplestri og samrøðu millum próvtakara og próvhoyrara/próvdómara.

Í framløguni skal próvtakarin lýsa arbeiðið og arbeiðstilgongdina. At lesa upp hevur próvtakarin valt eitt tekstbrot, ið svarar til uml. 1/3 normalsíðu. Er próvtøkuuppleggið annað tekstslag enn skrivaður tekstur, velur próvtakarin tekstbrot úr einum prosateksti at lesa upp.

Próvhoyringin tekur støði í framløgu próvtakarans av próvtøkutekstinum og í fakligari samtalu millum próvhoyrara og próvtakara.

Dømingargrundarlag tá ið próvtøkuháttur B verður nýttur

Próvhoyrt verður í lisnum og ólisnum tilfari, og ólisna tilfarið skal vera valt soleiðis, at tað í tema ella á annan hátt er knýtt at evnum, økjum o.tíl., sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini í 8. og 9. flokki. Lisna tilfarið, ið er próvtøkugrundarlag undir munnligu próvtøkuni, fevnir um 60-80 ns av styttri tekstum á bundnum og óbundnum máli, umframt yrkisbókmentum. Tekstirnir skulu vera bæði av eldri og yngri uppruna, og skulu í síni heild síggja til, at øll faklig mál í lærugreinini eru umboðað. Harumframt verða til próvtøku givin upp eitt ella tvey ritverk, har annað skal vera danskt upprunaverk, t.d. skaldsøga, yrkingasavn, leikrit ella yrkisrit.

Lisna tilfarið, og tilfarið, sum næmingurin sjálvur hevur valt at arbeiða við til próvtøkuna, skulu vera skyld í evni, tíðarhøpi ella tekstslag. Sjálvvalda tilfarið, sum kann vera 3-10 normalsíður ella samsvarandi tí, skal greinast og tulkast. Ein normalsíða er 1300 bókstavir. Lisna tilfarið verður brúkt til at seta sjálvvalda tilfarið í samanhang.

Í metingini av synopsu próvtakarans verður hugt eftir, hvussu væl synopsan er skipað, eitt nú við atliti at greidleika, innihaldi, málburði, keldulista, stav- og teknseting.

Í metingini av munnligu framløguni verður dentur lagdur á greiðan málburð, fjølbroytta og trygga nýtslu av viðkomandi hugtøkum, at framløgan er samanhangandi og at upplesturin er greiður og flótandi og vísir persónligu fatan próvtakarans av tí lisna.

Í samlaðu metingini verður dentur lagdur á evni próvtakarans at tulka tekst, meta um hann og at seta hann í frásjón, umframt evnini at lýsa samspælið millum mál, innihald, tekstslag og høpi. Eisini verður mett um greinandi førleikar próvtakarans í sambandi við bókmentir og onnur tekstsløg.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans. Í metingini verður størri denturin lagdur á munnligu framløgu próvtakarans.

Próvtalslýsingar

Danskt skrivligt í 9. flokki

Danskt munnligt í 9. flokki, tá ið próvtøkuháttur A verður nýttur

Danskt munnligt í 9. flokki, tá ið próvtøkuháttur B verður nýttur

10. floksstig

Eftirmeting

Einstaki næmingurin skal ávegis og javnan í undirvísingargongdini eftirmetast við støði í fakliga avrikinum í lærugreinini, so næmingurin fær eina greiða meting av fakligu støðuni hjá sær í mun til ásettu málini, og hvat hann skal arbeiða við, um málini ikki eru rokkin. Eftirmetingarnar kunnu vera av ymiskum slagi, t.d. støðukanningar, testir, portfolio, logbók, verkætlanarframløga og munnligar ella skrivligar royndir. Í eftirmetingini av einstaka næminginum skal eisini tilskilast, hvussu fakliga arbeiðslagið og arbeiðssemið hjá næminginum eru, bæði viðvíkjandi einsæris avriki og avriki í bólki. Eftirmetingin skal eisini fevna um eina vegleiðing til einstaka næmingin um, hvussu og hvat arbeiðast skal við í lærugreinini fyri at lúka málini. Eftirmetingarnar skulu skjalfestast skrivliga.

Einstaki skúlin ger skrivligar reglur fyri, nær og hvussu eftirmetingarnar verða framdar, og hvussu eftirmetingarnar verða latnar næmingunum.

Próvtøkuhættir

Hildnar verða ein skrivlig og ein munnlig próvtøka. Til munnligu próvtøkuna gera lærari og skúlaleiðsla av, hvørt flokkur fer til munnliga próvtøku sambært próvtøkuhátti A ella próvtøkuhátti B, synopsypróvtøkuháttinum.

Skrivlig próvtøka

Skrivliga próvtøkan er ein uppgáva í framseting.

Skrivliga próvtøkan varir 4 tímar, og uppgávurnar í upptøkuraðnum verða settar í kjarnaøkjum í lærugreinini.

Loyvt er at nýta hjálparmiðlar.

Dømingargrundarlag í sambandi við skrivligu próvtøkuna

Í dømingini av framsetingini verður dentur lagdur á, í hvønn mun próvtakarin lýkur tey mál, sum eru sett í lærugreinini. Próvtakarin skal duga at taka fram týðandi tættir í tilfarinum, skipa svarið miðvíst, síggja próvtøkutilfarið í frásjón og orða seg rætt  og fjølbroytt.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans í framseting.

Munnlig próvtøka

Í seinasta lagi 1. oktober taka lærari og leiðsla skúlans avgerð um, hvørt flokkur til munnligu próvtøkuna árið eftir fer til próvtøku sambært próvtøkuhátti A ella B. Undirvísingin í lærugreinini verður skipað og løgd til rættis samsvarandi tí próvtøkuhátti, sum verður valdur.

Próvtøkuháttur A

Próvhoyringin varir í 20 minuttir, íroknað próvdøming. Fyrireikingartíðin er 40 minuttir íroknað útflýggjan av tilfari og vegleiðing.

Próvtøkuspurningarnir verða settir við støði í evnum, økjum o.tíl., bæði úr kjarnaøkjum og ískoytiøki. Próvhoyringin fevnir um framløgu próvtakarans, upplestur og fakliga samtalu millum próvtakara og próvhoyrara. Samtalan tekur støði í framløgu próvtakarans av tilfari, sum er knýtt at próvtøkuspurninginum, og sum próvtakarin hevur arbeitt við í fyrireikingartíðini.

Próvtakarin verður próvhoyrdur í lisnum og ólisnum próvtøkutilfari, sum kann fevna um styttri tekstir, størri bókmentaverk ella onnur tekstsløg (filmar, myndir o.s.fr.). Høvuðsdenturin í próvhoyringini verður lagdur á ólisna próvtøkutilfarið.

At lesa upp velur næmingurin eitt brot úr próvtøkuupplegginum (uml. 1/3 ns). Er próvtøkuuppleggið annað tekstslag enn skrivaður tekstur, velur lærarin ein tekst til næmingin at lesa upp.

Dømingargrundarlag tá ið próvtøkuháttur A verður nýttur

Próvhoyrt verður í lisnum og ólisnum tilfari, og ólisna tilfarið skal vera valt soleiðis, at tað í tema ella á annan hátt er knýtt at evnum, økjum o.tíl., sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini í 10. flokki. Lisna tilfarið, ið er próvtøkugrundarlag undir munnligu próvtøkuni, fevnir um 80-100 ns av styttri tekstum á bundnum máli, óbundnum máli og yrkisbókmentum. Tekstirnir skulu vera bæði av eldri og yngri uppruna, og skulu í síni heild síggja til, at øll faklig mál í lærugreinini eru umboðað. Harumframt verða til próvtøku givin upp eitt ella tvey ritverk, har annað skal vera danskt upprunaverk, t.d. skaldsøga, yrkingasavn, leikrit ella yrkisrit.

Lisna og ólisna tilfarið skulu vera skyld í evni, tíðarhøpi ella tekstslag. Ólisna tilfarið, sum er umleið 3 normalsíður ella samsvarandi tí, skal greinast og tulkast. Ein normalsíða er 1300 bókstavir. Lisna tilfarið verður brúkt til at seta ólisna tilfarið í samanhang. Próvtakarin skal við støði í fakligari tilgongd og støðisførleikum sýna evni sjálvstøðugt at leggja fram og viðgera tilfar við støði í próvtøkuspurninginum. Próvtakarin skal sýna, at hann dugir at taka fram týðandi tættir í tilfarinum, seta teir í samband við tættir í undirvísingini og seta próvtøkutilfarið í frásjón.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans. Í metingini skal størri denturin verða lagdur á evni próvtakarans at viðgera ólisna tilfarið.

Próvtøkuháttur B – synopsupróvtøkuháttur

Próvtøkuháttur B er synopsupróvtøkuhátturin, har næmingurin fer í dýpdina við evninum, áðrenn farið verður upp til próvtøku.

Fakligu økini í próvtøkuhátti B eru tey somu sum í próvtøkuhátti A, men tilgongdin er øðrvísi, t.e. val av tilfari í sambandi við próvtøkuna og fyrireikingin til próvtøkuna.

Munnliga próvtøkan varir 24 minuttir, íroknað próvdøming. Eingin fyrireikingartíð er.

Próvhoyringin verður skipað við framløgu, upplestri og samrøðu millum próvtakara og próvhoyrara/próvdómara.

Í framløguni skal próvtakarin lýsa arbeiðið og arbeiðstilgongdina. At lesa upp hevur próvtakarin valt eitt tekstbrot, ið svarar til uml. 1/3 normalsíðu. Er próvtøkuuppleggið annað tekstslag enn skrivaður tekstur, velur próvtakarin tekstbrot úr einum prosateksti at lesa upp.

Próvhoyringin tekur støði í framløgu próvtakarans av próvtøkutekstinum og í fakligari samtalu millum próvhoyrara og próvtakara.

Dømingargrundarlag tá ið próvtøkuháttur B verður nýttur

Próvhoyrt verður í lisnum og ólisnum tilfari, og ólisna tilfarið skal vera valt soleiðis, at tað í tema ella á annan hátt er knýtt at evnum, økjum o.tíl., sum arbeitt hevur verið við í undirvísingini í 10. flokki. Lisna tilfarið, ið er próvtøkugrundarlag undir munnligu próvtøkuni, fevnir um 80-100 ns av styttri tekstum á bundnum og óbundnum máli, umframt yrkisbókmentum. Tekstirnir skulu vera bæði av eldri og yngri uppruna, og skulu í síni heild síggja til, at øll faklig mál í lærugreinini eru umboðað. Harumframt verða til próvtøku givin upp eitt ella tvey ritverk, har annað skal vera danskt upprunaverk, t.d. skaldsøga, yrkingasavn, leikrit ella yrkisrit.

Lisna tilfarið, og tilfarið, sum næmingurin sjálvur hevur valt at arbeiða við til próvtøkuna, skulu vera skyld í evni, tíðarhøpi ella tekstslag. Sjálvvalda tilfarið, sum kann vera 3-10 normalsíður ella samsvarandi tí, skal greinast og tulkast. Ein normalsíða er 1300 bókstavir. Lisna tilfarið verður brúkt til at seta sjálvvalda tilfarið í samanhang.

Í metingini av synopsu próvtakarans verður hugt eftir, hvussu væl synopsan er skipað, eitt nú við atliti at greidleika, innihaldi, málburði, keldulista, stav- og teknseting.

Í metingini av munnligu framløguni verður dentur lagdur á greiðan málburð, fjølbroytta og trygga nýtslu av viðkomandi hugtøkum, at framløgan er samanhangandi og at upplesturin er greiður og flótandi og vísir persónligu fatan próvtakarans av tí lisna.

Í samlaðu metingini verður dentur lagdur á evni próvtakarans at tulka tekst, meta um hann og at seta hann í frásjón, umframt evnini at lýsa samspælið millum mál, innihald, tekstslag og høpi. Eisini verður mett um greinandi førleikar próvtakarans í sambandi við bókmentir og onnur tekstsløg.

Givið verður eitt próvtal við støði í einari heildarmeting av samlaða avriki próvtakarans. Í metingini verður størri denturin lagdur á munnligu framløgu próvtakarans.

Próvtalslýsingar

Danskt skrivligt í 10. flokki

Danskt munnligt í 10. flokki, tá ið próvtøkuháttur A verður nýttur

Danskt munnligt í 10. flokki, tá ið próvtøkuháttur B verður nýttur

Í hesum parti av námsætlanini verður í stuttum greitt frá teimum didaktisku meginreglum, ið eru støðið undir skipan av undirvísing. Hvør einstøk námsætlan myndar didaktiska sjónarmiðið, og saman mynda allar námsætlanirnar tann felags didaktiska pallin, har undirvísing verður útint.

Undirvísingin tekur altíð støði í teimum førleikum, ið næmingurin hevur við sær av tí stigi, hann kemur. Námsætlan og útbúgvingarbygnaður skulu tryggja, at fortreytir fyri fjøltáttaðari undirvísing eru til staðar.

Didaktiskar meginreglur

Í undirvísingini er umráðandi, at førleikarnir at lurta, at tala, at lesa og at skriva renna saman í eina heild. Í teirri ávísu undirvísingargongdini ber til at leggja høvuðsdent á eitt av kjarnaøkjunum, tað kann vera talaða málið, skrivaða málið, samansettar tekstir ella málkunnleika.

Av stórum týdningi er tað, at kjarnaøkini umskarast, tá ið tað ber til og tá ið tað verður mett at vera hóskandi. Sum dømi kundu partar úr kjarnaøkinum málkunnleiki verið samskipaðir við pørtum úr kjarnaøkinum skrivaða málið. Á tann hátt kundi vitan um málsøgu verið við til at gjørt fatanina av eldri tekstum meira fjøltáttaða, samstundis sum vitan um málsins bygnað t.d. kundi verið nýtt í tekstgreining.

Munnligi tátturin skal vera raðfestur høgt, og samrøðan er kjarnin í hesum tátti. Munnligar framløgur skulu skipast inn í undirvísingartilgongdina, so næmingurin stigvíst venur seg við at leggja fram. Dentur verður lagdur á, at næmingurin sameinir munnligar framløgur við egin skrivlig verk, nýtslu av KT-amboðum, ymiskar samskiftishættir o.s.fr. Á tann hátt verður retoriski førleikin hjá næminginum mentur.

Skrivligi tátturin skal eins og tann munnligi í stóran mun vera skipaður inn í dagligu undirvísingina og í fakligu heildina. Á henda hátt kann næmingurin menna seg í skrivitilgongdini og í stigum ogna sær góðar skriviførleikar. Somuleiðis skal verða borið so í bandi, at skrivlig avrik í øðrum lærugreinum eisini kunnu vera partur av skrivligum avrikum í lærugreinini donskum. Umframt at hetta styrkir um tvørfakliga samstarvið, gevur tað næminginum eina greiðari fatan av týdninginum, skriviførleiki hevur fyri alt skrivligt samskifti, og samstundis mennir tað evnini hjá næminginum at orða seg bæði munnliga og skrivliga.

Stigvøkstur

Stigvøkstur merkir støðuga framtøku av einum lægri stigi á eitt hægri. Í læringartilgongdini  verður farið frá tí lætta til tað torføra, frá tí einfalda til tað torgreidda og frá tí ítøkiliga til tað úrtøkiliga. Stigvøksturin er oftast tíðartreytaður. Undir stigvøkstrinum liggur eisini kravið um vaksandi ábyrgd og virknari luttøku. Umráðandi er í hesum sambandi, at ljós verður varpað á teir leiklutir, sum næmingur og lærari kunnu hava hvør sær. Samrátt verður um, hvat best er at gera, og hvussu hetta verður gjørt, so næmingurin fær ávirkan á undirvísingina og á egnu læring.

Stigvøksturin kemur serstakliga til sjóndar í teimum førleikamálum, sum lýst eru í námsætlanini. Málini lýsa framúravrikið (hægsta próvtal) og eru bindandi, soleiðis at skilja, at lærari og næmingur altíð arbeiða fram ímóti at náa teimum ásettu málunum so væl sum gjørligt. Fyri at tryggja stigvøkstur, er neyðugt at sett verða ávegismál, sum hjálpa næminginum fram móti endaligu málunum. Umráðandi er eisini, at lærarin er tilvitaður um fortreytirnar hjá einstaka næminginum og tillagar undirvísingina eftir einstaka næminginum. Lærarin skal leggja undirvísingina til rættis, so næmingurin veit frammanundan, hvørji áveigsmálini eru. Næmingurin skal gerast tilvitaður um tey krøv, ið sett verða, so hann kann seta upp mál, umhugsa og leggja til rættis sína egnu menning. Næmingurin skal greitt fáa at vita, hvussu hann verður eftirmettur, og hvat metingarstøðið er.

At læra at læra

Næmingurin skal gerast tilvitaður um, hvat tað í grundini er at læra. Eisini skal næmingurin gerast tilvitaður um ymiskar læringarhættir, og hvat endamálið við læringini er.

Undirvísingin skal sostatt ikki bert savna seg um tað, sum lært verður, men eisini um, hvussu lært verður. Umráðandi er, at hugtakið læring verður lýst og viðgjørt í flokkinum, so næmingurin gerst tilvitaður um, hvat hugtakið ber í sær. Næmingurin skal regluliga gerast varugur við, hvussu læringartilgondin er ætlað, og hann skal verða eggjaður til at umhugsa sína egnu støðu í henni. Dentur skal eisini leggjast á heimaarbeiði, og tann týðandi leiklut hetta hevur í fakligu menningini.

Næmingurin skal frá fyrsta degi skilja týdningin av dansklærugreinini. Tá ið arbeitt verður við ymiskum sløgum av tekstum, verða ymiskir førleikar mentir. Næmingurin skal fáa fatan av, hvat hesir førleikar kunnu verða brúktir til, eisini uttan fyri skúlans gátt. Undirvísingin í donskum skal gera næmingin tilvitaðan um, at hann í lærugreinini mennist og gerst førur fyri at arbeiða greinandi og kritiskt við teimum ymisku sløgunum av tekstum, skrivaðum eins væl og munnligum. Eisini skal næmingurin verða tilvitaður um, at hann í lærugreinini donskum mennir sær førleikarnar at koma til orðanna í nógvum ymiskum tekstsløgum og samskiftisstøðum.

Arbeiðshættir

Arbeiðshættir skulu veljast so, at teir eru við til at røkka teimum málum, ið sett eru. Í øllum kjarnaøkjum er umráðandi at leggja arbeiðið til rættis so, at ein líðandi stigvøkstur verður tryggjaður. Hetta verður m.a. gjørt við, at týðandi tekstir og tekstsløg verða tikin upp í undirvísingina.

Í donskum skulu ymiskir arbeiðshættir verða nýttir so, at fjølbroytni í lærugreinini kann verða framt miðvíst. Arbeiðshættir kunnu fevna um lærarafyrilestur, einstaklingsverkevni, næmingaframløgu, samrøður í flokkinum, bólka- og toymisarbeiði, verkætlanarevni o.tíl. Tá ið arbeiðshættir verða valdir og lagdir til rættis, er eyðsæð, at lærarin hugsar um stigvøkstur í undirvísingarhættunum, har byrjað verður við lærarastýrdari undirvísing.So hvørt sum næmingarnir búnast og gerast meira sjálvstøðugir, verður hesin lærarastýrdi undirvísingarformur at minka.

Næmingarnir skulu ikki einans duga at fyrihalda seg til boðskap úr tekstum, frá lærara og floksfeløgunum, men í eins stóran mun duga at miðla vitan og boðskap til lærara, floksfelagar og móttakarar uttan fyri flokshølið umframt skúlans gátt.

Arbeiðshættirnir eru tískil neyvt samantvinnaðir við serligum atliti at, hvussu bæði munnligi og skrivligi tátturin verða útintir.

Endamálið við teimum ymsu arbeiðsháttunum er at menna aðrar førleikar enn teir reint fakligu, tað eru førleikar sum t.d. at leita upp og ogna sær viðkomandi vitan, at granska, at arbeiða sjálvstøðugt, at seta sær mál og at arbeiða evnislagað og miðvíst, at arbeiða tíðaravmarkað, at samstarva, at samhugsa, at brúka og hugsa vitan í nýggjum høpi, at leggja til rættis og evna til eitt avrik, at gera uppgávuorðingar, at brúka ymisk háttaløg, at hugsa nýtt og verkseta, at hugsa djúpari og breiðari um ávíst evni, umframt at taka á seg ábyrgd og hava virðing.

Lærari má altíð gera sær sjálvum og næmingum greitt, hvat endamálið við ávísum arbeiðshátti er.

Samstarv

Lærugreinin danskt er partur av yvirskipaða kravinum um samstarv millum tvær ella fleiri lærugreinir. Samstarvast skal við ymiskar lærugreinir um ymisk evni, eitt nú menning av skapandi evnum og KT-førleikum, undirvísing í danskari søgu, tekstframleiðslu, bókmentaligum hugtøkum og almennari málfrøði og málsøgu.

Tvørfakligt samstarv kann vera meira ella minni bindandi – frá fullkomnari samkoyring millum lærugreinir við felags tímum og felags tvørfakligum verkætlanum, til bert at fevna um avtalur millum lærarar um at fylgjast í lesnaði (lesa parallelt), t.e. at taka upp somu evni í fleiri lærugreinum samstundis, og soleiðis geva næmingunum fleiri ymiskar tilgongdir til sama spurning.

Tvær høvuðsgrundgevingar eru fyri tvørfakligum samstarvi: 1) ein almenn, ið snýr seg um førleikarnar, næmingurin skal ogna sær og bjóða fram á arbeiðsmarknaðinum, og 2) ein námsfrøðilig, ið snýr seg um skiftandi arbeiðshættir og at geva næminginum innlit í tvørfakligar samanhangir.

Tvørfakligt samstarv skal hjálpa næminginum at síggja lærugreinirnar sum partar av størri heild og letur samstundis upp fyri øðrum og víðari sjónarmiðum. Harumframt eru evnini at samstarva og síggja samanhangir avgerandi, tá ið næmingurin fer undir víðari lestur ella út á arbeiðsmarknaðin.

Skrivlig avrik

Skrivligi parturin letur upp fyri tvørfakligum samstarvi og við tí øðrvísi skrivligum avrikum. Heldur enn at lata eitt avrik inn, bara í donskum, kann talan verða um tvørfakligt samstarv, t.d. eina blaðútgávu, eina søguliga ritgerð, ella eina heimasíðu.

Ein grundgeving fyri at skrivligt arbeiði kann vera partur av tvørfakligum samstarvi er at næmingurin lærir, at tað at skriva væl (t.e. greitt og uttan stórvegis villur) ikki bara er eitt krav í lærugreinini føroyskum, men eitt alment krav, ið er knýtt at øllum skrivligum samskifti í øllum lærugreinum.

Næmingurin skal hava venjing í at skriva so, at hann eisini skrivliga kann vera partur av toymisarbeiði og verkætlanum. Á tann hátt kann næmingurin mennast til at geva og taka ímóti viðmerkingum til skrivligu uppritini, sum verða løgd fram, á mennandi hátt. Kunningartøknin letur upp fyri munagóðum og ítøkiligum møguleikum í sambandi við vegleiðing og umrøðu í sjálvari skrivitilgongdini.

Samrøða

Munnlig framseting hevur reglur og lýsingar, sum næmingurin skal duga at nýta og framhaldandi menna. Skúlin skal tí leggja dent á frásøgn og málburð, og við hesum eggja til forvitni og skapa áhuga fyri at læra málið.

Næmingurin skal arbeiða við at lurta og at vera umhugsin øll skúlaárini, samstundis sum orðatilfeingi og talugávur verða ment. Næmingurin skal sleppa at royna veruligar eins væl og gjørdar samrøður. Floks- og bólkakjak skal javnan eftirmetast so, at næmingarnir gerast tilvitaðir um, hvat tað er, sum fær tosið á glið og samrøðuna ella orðaskiftið at rigga og ganga væl.

Lesing

Næmingurin skal haldast til at lesa nógv. Eitt gott lesiumhvørvi í skúlanum er ein treyt fyri at menna góðar og fjølbroyttar lesiførleikar. Hetta verður skapt í flokkinum við nógvum ymiskum lesitilfari og góðum vanum. Skúlabókasavnið er ein sjálvsagdur partur av hesum góðu vanum. Fyri at røkka góðum lesiumhvørvi er av stórum týdningi, at skúlabókasavnið er ein natúrligur partur av skúlagongdini. Í byrjanini kunnu næmingarnir t.d. lesa eina stutta bók um dagin. So hvørt sum bøkurnar gerast longri, má meira tíð setast av til at lesa eina bók í. Umráðandi er, at lesingin verður løgd til rættis samsvarandi tí førleikastigi, næmingurin er á. Allir næmingar skulu lesa eina aldurshóskandi skaldsøgu ella samsvarandi tekstmongd um mánaðin øll skúlaárini.

Lívlong læring

Umráðandi er, at næmingurin gerst tilvitaður um samfelagsliga og persónliga týdningin av tí menniskjaliga og samfelagsliga tilfeingi, útbúgving er. Tí skulu næmingar eggjast til at umhugsa sína egnu framtíð og seta sær persónlig mál, har lærarin leggur lag á og skapar umstøður, sum stimbra hugin til at læra nýtt alt lívið.